img040 (57)

Otwórz okno!

Czy byłbyś może uprzejmy otworzyć okno?

6. GRAMATYKA JAKO NARZĘDZIE: SPOSÓB UŻYCIA

6.1. KONTURY I KONTUROWANIE

ikoniczna odpowiedniość owej abstrakcyjnej „drogi ogródkami” i rzeczywistej długości wypowiedzi. Dobrze ilustruje to następująca para przykładów:

Ikoniczność jest ostatnim z zaprezentowanych w tym rozdziale przykładów dowodzących podstawowej l^ezy językoznawstwa kognitywnego :_że świat myśli ipo-jęć człowieka znajduje bezpośrednie odbicie w stworzonym przez niego języku J

Jak wynika z analogii między postrzeganiem wzrokowym a konceptualizaeją (por. analiza metafory oglądu w 5.2), istotnym elementem w powstawaniu struktur pojęciowych jest ich zależność od tego, czy dany fragment struktury jest pojmowany jako obszar „zamknięty”, czyli wydzielony z otoczenia ostrym konturem (ang. bound-ing). Obecność lub nieobecność konturu jako cecha struktury semantycznej jest niezwykle istotna, ponieważ decyduje o właściwościach gramatycznych wyrażeń językowych.

Prototypowa), posiadanie konturu przysługuje rzeczom. Kontur może „należeć do” przedmiotu obserwacji niejako z natury, ale może też być mu nadany przez umysł, który tworzy daną konceptualizację. Wyjaśnijmy to na przykładach. Zacznijmy od najprostszego. Otóż polski rzeczownik stół odpowiada pojęciu trójwymiarowego przedmiotu o konkretnych wymiarach, kształcie, fakturze itp. Jest to wprawdzie przedmiot złożony z szeregu elementów, ale nie są to elementy jednakowe, i żadnego z nich z osobna nie nazwiemy „stołem”. Czyli, elementy składowe stołu nie są pojmowane jako homogeniczne, natomiast wszystkie są ze sobą na różne sposoby powiązane (topograficznie, funkcjonalnie, itp). Powiemy, że ograniczający je w przestrzeni pojęciowej wspólny kontur jest uwarunkowany strukturą wewnętrzną (ang. internal bounding). Możemy sobie także bez trudu wyobrazić kilka podobnych do siebie przedmiotów o takiej samej strukturze — nazwiemy je stołami./ Gramatyczne zachowanie polskiego rzeczownika stół oddaje zatem charakterystykę konceptualizacji: jestIto rzeczownik policzalny, posiadający liczbę pojedynczą oraz liczbę mnogą.g

Przyjrzyjmy się z kolei polskiemu rzeczownikowi piasek. Podobnie jak rzeczowniki mleko, powietrze itp., odpowiada on pojęciu masy, czyli substancji złożonej z cząstek tak drobnych i tak do siebie podobnych, że ich wyróżniania po prostu nie jest umotywowane pragmatycznie. Mniejsza lub większa ilość piasku wciąż pozostaje „piaskiem”, zaś dodawanie lub odejmowanie kolejnych porcji wprowadza wprawdzie określoną zmianę, nie jest to jednak zmiana jakościowa, lecz wyłącznie ilościowa. Samo pojęcie „piasku” nie zawiera zatem pojęcia konturu. Wobec tego powiemy, że rzeczownik ten odpowiada niewykonturowanemu obszarowi struktury pojęciowej (ang. unbounded region). W jego znaczeniu brak cechy posiadania konturu, która byłaby wynikiem poczucia istnienia istotnych powiązań między elementami. W normalnej sytuacji jest to Więc rzeczownik niepoliczalny, który nie tworzy liczby mnogiej¹⁷. ) Weźmy dla porównania polski rzeczownik plaża: jego treść pojęciowa jest pod wieloma względami podobna do treści pojęciowej rzeczownika piasek, ale zasadnicza róż-

¹⁷ „Piaski” to już inna specyficzna konceptualizacja: odmienne „porcje” lub gatunki piasku jako substancji.

81