IMG66 (4)

30

|    | drzewa, które zregenerowały igliwie

[    i drzewa zamarłe

Rysunek 1.27

Zamieranie sosen po żerach barczatki sosnówki (wg Śliwy i Cichowskiego, 1975). Uszkodzenia igliwia: 1 - niewidoczne, 2 - słabe. 3 - średnie, 4 - silne. 5 - pełne

Świerk jest bardziej ni/ sosna wrażliwy na uszkodzenia aparatu asymilacyjncgo. po-niewa/ trudno adaptuje się do zmienionego bilansu wodnego i ciężko znosi długi okres, w którym następuje wymiana igieł. Krańcowo niebezpieczne są żery na starych i młodych pędach przed zawiązaniem nowych pączków. Jedynie przy sprzyjającej pogodzie w locie i na jesieni świerk może zregenerować uszkodzenia powstałe po rozwoju pędów i zawiązaniu nowych pączków, z których mogą rozwijać się pędy „świętojańskie".

Zamieranie drzew liściastych pod wpływem foliofagów ma nieznaczny rozmiar. Drzewa liściaste jeszcze w tym samym roku wytwarzają nowe pędy i ulistnienie. co zapewnia odkładanie się przyrostu i przebieg procesów fizjologicznych. Nowe pędy często jednak nic zdązą zdrewnieć przed wczesnymi przymrozkami, wskutek czego obumierają. Powtarzające się żery np. zwójki zicloncczki na dębie mogą prowadzić do obumierania gatę/i i powstaw ania suchoczubów. Wówczas, choć raczej przy udziale owadów atakujących tyko, może dojść do zamierania całych drzew.

Bezpośrednie straty przyrostu pod wpływem uszkodzenia liści są skorelowane ze stopniem zniszczenia aparatu asymilacyjncgo, a szczególnie zmniejsza się przyrost odkładany w okresie letnim. Częściowe uszkodzenie korony obejmujące około 50% liści powoduje straty przyrostu wyraźnie mniejsze niż żery zupełne, a obniżenie przyrostu jest większe w młodych drzewostanach mz w starszych. Natomiast różnice strat przyrostu między żerem silnym (80% utraty liści) i zupełnym (100% straty liści) są nieznaczne.

W srcdniowiekowych drzewostanach dębowych średnia utrata przyrostu pierśniey i masy odkładanego drewna pod wpływem zeru foliofagów wynosi 15-50%. W miodni-k ich dębowych zer zupełny /mniejsza przyrost pierśniey O 75%. a żer ograniczony do wierzchołkowej części korony o 40% Przyrost wysokości zmniejsza się od 60 do 40%.

1.4. Wpływ szkodników wtórnych na przebieg zamierania drzew i strukturę drzewostanów

Występowanie szkodników wtórnych następuje w ślad za pierwotnym osłabieniem drzew i drzewostanów powodowanym różnymi czynnikami. Dlatego rozmieszczenie i wielkość uszkodzeń powodowanych przez tę grupę owadów zależy od rodzaju przyczyny osłabienia oraz reakcji obronnych drzew. Występowanie szkodników wtórnych w drzewostanach nic osłabionych wiąże się z procesem naturalnego wydzielania się drzew i nic przedstawia bezpośredniego zagrożenia dla struktury i produkcyjności drzewostanów. Atakowane są wówczas pojedyncze drzewa przygłuszone, o zahamowanych procesach wzrostu i zakłóconej fizjologii. Są one usuwane z drzewostanu w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (czyszczeń i trzebieży) i tym samym spełnione zostają wymogi higieny lasu. Przy niskim stanic ilościowym szkodników wtórnych pozostałe zdrowe drzewa o normalnym rozwoju nie są atakowane lub jeśli są atakowane, to są zdolne do podejmowania reakcji obronnych.

Podstawową reakcją obronną sosny i świerka jest intensywne wydzielanie żywicy w miejscu, gdzie nastąpiło uszkodzenie łyka. np. przez zakładające chodniki macierzyste korniki lub wgryzające się młode larwy bogalkowatych. kózek i ryjkowców.

Brak reakcji obronnych drzew zaczyna się uwidaczniać w momencie ich znacznego osłabienia. Wówczas rozprzestrzenianie się szkodników wtórnych przyjmuje zwykle charakter ogniskowy, drzewa wydzielają się grupami, co prowadzi do naruszenia struktury drzewostanu, nie zawsze dającej się naprawić przez zabiegi pielęgnacyjne. Im więc stars/y jest drzewostan, tym szkody będą mieć większy wpływ na jego produkcję korieow ą. Szczególny spadek zadrzewienia i lukowatość drzewostanów następują wówczas. gdy pierwotną przyczyną osłabienia drzew były ehorohy systemów korzeniowych - huba korzeniowa i opieńka, lub spałowanie drzew w miodnikach przez zwierzynę płową, które na ogól ma ogniskowy charakter występowania. Ogniska szkodników wtórnych dają się zaobserwować także wówczas, gdy czynniki będące przyczyną osłabienia, np. zanieczyszczenia przemysłowe powietrza, gradacje szkodników pierwotnych, zmiany poziomu wód gruntowych pożary przyziemne, obejmują całe drzewostany. Szkodniki wtórne mają bowiem tcndencię do zasiedlania drzew sąsiadujących z sobą i na nich koncentrują swoje ataki i ry s | ,2s

Następstwem zasiedlania drzew przez szkodniki wtórne jest usychanie drzew l’ .vcs usychania może rozciągać się (zwłaszcza u drzew liściastych) na wiele lat. co zalc/y oj ca tunku szkodnika. Powolnym obumieraniem charakteryzują się drzewa zasiedlone przez owady atakujące gałęzie, np. dęby atakowane przez oglodka dęhowca. jesiony zasiedlane przez jesionowce. Natomiast sosny zaatakowane przez rojącego się na wiosnę ccty tu a w ię kszego wydzielają się już w lecic lego samego roku. a zaatakowane prze/ roiąecco w lecic przyptaszczka granaika. żerdziankę sosnówkę - na jesieni lub na wiosnę rok stępnego.

Mechanizm obumierania drzew przez owady zasiedlające dolną c/ęśc sir/ah esi niż w przypadku zasiedleniu przez owady górnej c/ę.ści strzał) tuż p»kl koroną W pu wszym przypadku mówimy o odziomkowym, w drugim o wierzchołkowym typie obu rania drzew. Wyróżnia się ponadto całościowy typ obumierania drzew, kiedy pod wj i wcin żerowania owadów usycha równocześnie górna i dolna część drzew a. e/y li i ale li.