IMG50

IgO

JOHAN HIIBINCA

'''••'•nlcach ojciec o nieco dziecinnym usposobieniu potrafi serio się ro^. p    ®    własne dzieci piry/apią go, kiedy przebiera się i^w- Mikołaj^

* cwien ojciec ze szczepu Kuskiuli w ^Columbii Iśrytyjakiej zabił swoją córkę Która zaskoczyła go przy robieniu rzeźby, przeznaczonej na jakąś ceremonię’ Niejasne uczucie świadomości religijnej u Murzynów Lonngo opisuje Pcscłiucł Loeschc w słowach całkiem podobnych do tych. jakich używa Jen sen. Ich wiai^ w święte wyobrażenia i obyczaje jest niejako wiarą połowiczną, łączy się z szy. derstwem i udawaniem obp/flnftici. Najważniejsze. powiada na zakończenie, to nastrój. IV rozdziale ..Primilive Credułity" książki swojej 7Zrc Phrejchold ₀y ReUgion Rfobcrt] R[anulphJ Marett wyjaśnia, w jaki sposób pewien element rnake-be/iew'' odgrywa zawsze rolę w prymitywnej wierze. Obojętne, czy jest

się czarownikiem, czy zaczarowanym -jest się zarazem i wiedzącym, i oszu-

kanym. Ale chce się być oszukanym. ..Dziki jest dobrym aktorem, który, podob-_nic jgf. dziecko, zatraca się w roli. jaką przedstawia, lecz jest równie dobrym widzem i w tym także podobny jest dziecku, które ryk czegoś, o czym wie, że _n , _e jest prawdziwym lwem. potrafi, śmiertelnie przerazić'’¹³. Krajowiec, powiada Bronisław Malinowski, bardziej czuje swoją wiarę I bar-dziej jej się lęka. niż sam ją potrafi sobie wyraźnie sformułować. Zachowanie się osób. którym społeczeństwo dzikich przypisuje nadnaturalne właściwości, można najlepiej określić jako .płaying up to Ihe role'"*.

[...] Z powyższego, zdaniem moim. wynika wyraźnie, że gdy mowa o czynnościach sakralnych ludów pierwotnych, nie powinniśmy właściwie ani na chwilę tracić z oczu pojęcia zabawy. [...] Na temat funkcji, działającej w procesie uobrazowienia. powiedzieć można najwyżej, iż jest to funkcja poetycka, a najlepszym jeszcze dla niej określeniem jest nazwa funkcji ludyczncj.

[...] U naszym pojęciu zabawy zniesiona zostaje różnica między wiarą i udawaniem. Pojęcie to łączy się w niewymuszony sposób z pojęciem sakral-ności i świętości. Dowodem tego jest każde preludium Bacha, każdy wiersz tragedii. Jeśli traktujemy stale całą sferę tak zwanej kultury prymitywnej jako sferę ludyczną. otwieramy sobie możliwość znacznie bardziej bezpośredniego i ogólnego rozumienia jej specyfiki poprzez ostro wyszlifowaną analizę psychom logiczną bądź też socjologiczną. [...]

⁷ Po angielsku: udawania, symulowania: bawienia się w udawanie (przyp. red. łomu).

¹¹ Rfobert] Rfanulph] Marett, The Threshold ofReligi on. s. 45.

^M Bronisław Malinowski. The Argonauta ofihe Western Pacific, London 1922, s. 240. fW p rzekła-de: „dostosowywać się do (...) roli”. Bronisław Malinowski, Dzida. red. Władysław Markiewicz i. Ł -3, Argonauci zachodniego Pacyfiku. Relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej inei. przeL Barbara Olszewska-Dyoniziak, Sławoj Szymkiewicz, oprać, przekładu Andrzej Waliszkr. Warszawa 1981, s. 322 (przyp. red. tomu)].

NOMU LUULrio. /aiiawa JAKU lwuiaj nuuwm _/;lbnwA i misterium

0

tylko

j Cóż się stanie, gdy zaczniemy wstępować od niższych form religijnych l^rym? Spojrzenie nasze zwróci się od dzikiej upiomości sakralnej ludów k^u "j₀mych Afryki, Australii czy Ameryki ku wedyjskiemu kultowi ofiarnemu, P¹'jarającemu już w sobie mądrości Upaniszad, ku mistycznym homologiom **. jj egipskiej, ku misteriom orfickim czy eleuzyjskim. Forma ich w praktyce •Maniona jest jeszcze bardzo blisko, aż po dziwaczne i krwawe szczegóły, ^JP_(i!VV prymitywami. Lecz rozeznajemy w nich już — albo też przynajmniej ^?^„szczamy — mądrą i prawdziwą zawartość, wzbraniającą nam rozpatry* P jnia jch z tym poczuciem wyższości, które w istocie również już w odniesie-do tak zwanych kultur prymitywnych jest nie na miejscu. Pytanie polega na tym, czy z uwagi na formalną jednorodność, łączyć można również ze a® świadomością, z wiarą, jaka wypełniała owe wyższe formy, kwalifikowane ich jako zabawy. Z chwilą gdy już raz przyswoiliśmy sobie Platońską koncepcję zabawy, do której przywiodły nas uprzednie wywody, nie ma przeciwko lernu żadnych zastrzeżeń. Bóstwu poświęcone igrzyska i zabawy, rzecz naj-wyższzt* której człowiek w życiu swoim gorliwie się powinien oddawać — oto i io ujmował Platon. Bynajmniej nie wyrzekamy się wskutek tego oceny święto misterium jako najwyższego osiągalnego wyrazu dla czegoś, co pozostaje nieosiągalne dla logicznego rozumu. Uświęcona czynność pozostaje jedną swoją, Kiżną stroną włączona do kategorii zabawy, lecz w klasyfikacji takiej nie zatrąbię uznanie jej świętości. [...]

Zabawa i współzawodnictwo jako funkcja kulturotwórcza

Kultura jako zabawa — nie: kultura z zabawy

Określenie „element zabawy w kulturze” nie oznacza tu, iż wśród różnorodnych zajęć w dziedzinie życia kulturalnego zabawom zarezerwowane zostało ważne miejsce; nie oznacza także, że kultura wynika z zabawy w procesie rozwojowym w taki sposób, że to, co pierwotnie było zabawą, przeszło później w coś, co zabawą już nie jest i może teraz zostać nazwane kulturą. W wywodach poniższych chodzi raczej o wykazanie, iż kultura powstaje w formie zabawy, źc kultura jest początkowo zabawą, czynnością o charakterze ludycznym. Również zajęcia zmierzające wprost do zaspokojenia potrzeb życiowych, np. polowanie; często przybierają w społeczeństwie archaicznym formę zabawy. Życie społeczne wyposażone jest w ponadbiologiczne formy, użyczające mu