IMG69 (2)

no psalmach, wyczuwa się w całym klimacie ich życia. Już Sanford tłumaczył słusznie racjonalny charakter stłumienia mistycznej i w ogóle uczuciowej strony religijności jako skutek oddziaływania Starego Testamentu.

Ten starotestamentowy racjonalizm miał. jako taki. drobno-mieszczańsko-tradycjonalistyczny charakter. Na margines schodził nie tylko potężny patos proroków i wielu psalmów, ale i te składniki, które już w średniowieczu stanowiły punkt zaczepienia dla emocjonalnej religijności¹⁰*. W ostatecznym rozrachunku własny, ascetyczny charakter kalwinizmu kazał wyczytywać i asymilować ze Starego Testamentu te elementy pobożności, które były w nim kongenialne.

Owo usystematyzowanie etycznego sposobu życia — wspólne dla protestanckiej ascezy typu kalwińskiego i racjonalnych form katolickiego życia zakonnego — objawia się już całkiem zewnętrznie w tym. jak »precyzyjny« purytanin kontroluje na bieżąco stan łaski.

Dzienniczek religijny — w którym zapisywano systematycznie grzechy, zagrożenia i postępy stanu łaski, a nawet formy łaski — był wspólny dla stworzonego głównie przez jezuitów nowoczesnego katolicyzmu (we Francji) oraz najgorliwszych kół Kościoła reformowanego. Ale gdy w katolicyzmie służył on zasadniczo udoskonaleniu spowiedzi lub miał ułatwić direcłeur de Famę [duchowemu przewodnikowi] prowadzenie na co dzień spraw duchowych podopiecznego czy (najczęściej) podopiecznej, to chrześcijanin zreformowany sam przy jego pomocy »badał sobie puls«.

Wszyscy liczący się teologowie moralności wspominąją, że jeszcze tabelki Benjamina Frań klin a, uwidaczniające jego postępy

MS) Należy tu nhsui pamiętać o Pieśni mad Pieśniami — ignorowanej po prostu pnei purytóitów. której orientalna erotyka współtworzyła np. rozwój takiego jak u św. Bernarda typu pobożności

w praktykowaniu poszczególnych cnót, są klasycznym przykładem^,#* takiego stosunku do życia.

Z drugiej strony istnieje u Bunyana stary, średniowieczny a nawet pochodzący jeszcze ze starożytności, wizerunek Boga prowadzącego rachunki czynów. Porównuje on stosunek grzesznika do Boga z pozycją klienta wobec właściciela sklepu; kto raz popadł w długi, będzie ewentualnie w stanie spłacać narastające odsetki, ale nigdy — głównej sumy. Purytanin z czasów późniejszych kontrolował nie tylko swoje zachowanie, ale też i zachowanie Boga — i we wszystkich zrządzeniach życiowych widział Jego rękę. Wiedział więc, w odróżnieniu od oryginalnej nauki Kalwina, dlaczego to Bóg wydawał takie czy inne zarządzenia. W ten sposób uświęcanie życia mogło nieomal nabierać charakteru dobrze prowadzonego interes u¹⁰'.

Natrętna chrystianizacja całego bytowania była więc konsekwencją tej metodyki kształtowania życia, którą — w przeciwieństwie do luteranizmu — wymusił kalwinizm. Jeśli chcemy właściwie zrozumieć rodzaj oddziaływania kalwinizmu na ludzi, to musimy mieć ciągle przed oczami fakt, że metodyka ta wywierała decydujący wpływ na życie. Wynika stąd z jednej strony, że dopiero to wyznanie mogło mieć taki wpływ, ale z drugiej, że również i inne konfesje były podobne i musiały działać w tym

106)    Prowadzenie etycznej księgowości było oczywiście dość rozpowszechnione takie i gdzie indzie]. Brak byk) jednak tego głównego akcentu — uznania jedynego środka poznawczego — nieprzemijalności stanu wybrania do łaski względnie potępienia TYm samym nie było tam elementu premiowania za dokładność i skrupulatność takiej 'kalkulacji*.

107)    Również Barter (Samb eeerlastm nssfc. c. XII) wyjaśnia niewidaalność Boga następują uwagą: tak, jak można z osobą nigdy nie widzianą prowadzić handel drogą korespondencyjną, tak też i przez -handel zbawienny- można nabyć -kosztowną perłę*. Tb komercyjne porównania, zamiast spotykanych u dawniejszych moralistów czy w hiteranizmie porównali biblijnych, są dość charakterystyczne dla purytanizmu, który w efekcie każe człowiekowi samemu -wyhandlować- swoje zbawienie. Por. także następujący cytat z kazania: -we reckon the rahie of a thing by that which a wise man will give for ot, who is not ignorant oi it nor under necessity. Christ, the Wisdom of God, gave himself, his own precious blood, to radiem soule and be he knew what they were and had no need of them-. (Matthew Henry. Ar aeitk tf Iht seal, Hfonb of tkt Pat Din., s. 313).