IMG$91

204 JĘZYK MJi1X)DA K.S. II, R. i

widia, wpłynął z kolei na obyczaje i zachował długo każdemu narodowi jemu właściwy charakter.

§ 163. Byś może weźmie ktoś tę historię z a powieść, ale nic można jej co najmniej odmówić prawdopodobieństwa. Trudno mi uwierzyć, żeby metoda, którą się posługiwałem, prowadziła mnie często do błędów, bo wziąłem sobie za cel twierdzi# wszystko na podstawie przypuszczenia, że dany język zpstał wymyślony zawsze na wzór tego, który był jego bezpośrednim poprzednikiem. Dojrzałem w mowie mimicznej zarodek języków i wszystkich sztuk mogących służyć do wyrażania naszych myśli, przypatrywałem się okolicznościom, które nadawały się do rozwinięcia tego zarodka, i nie tylko zobaczyłem, jak z niego zrodziły się sztuki, ale śledziłem ich rozwój i wytłumaczyłem ich różne charaktery. Jednym słowem ąfi uje mi się w sposób oczywisty (sensible), że rzeczy, które wydają się. nam najbardziej osobliwe, były najbardziej natu-rąlnę-.-w swoim czasie oraz, że przyszło tylko to, co przyjść musiało.

Księga II

O metodzie

. Wiadomości, jakich nabyliśmy o czynnościach duszy i przyczynach ich rozwoju, powinny nas nauczyć postępowania, ja-kiego musimy się trzymać w poszukiwaniu prawdy. Przedtem nie było możliwe wypracowanie dobrej metody, ale teraz, zdaje mi się, sama się ona odsłania i jest naturalnym następstwem badań, jakie poczyniliśmy. Wystarczy rozwinąć niektóre z rozważań porozrzucanych w tym dziele.

ROZDZIAŁ I

O PIERWSZEJ PRZYCZYNIE NASZYCH BŁĘDÓW I O POCHODZENIU PRAWDY

§ 1, Wielu filozofów wytknęło w sposób wymowny wielką liczbę błędów przypisywanych zmysłom, wyobraźni i namiętnościom, ale nie mogą oni sobie pochlebiać, żeby zebrano z ich dzieł wszystkie owoce, jak to sobie obiecywali. Ich teoria, zbyt niedoskonała, mało się nadaje w praktyce do wyjaśnienia [cze-gokolwiek]. Wyobraźnia i namiętności zmieniają, się (se replient)

wania na temat rzeczy, których idej zgoła nie mamy, a jeśli mamy, to tylko źle określone. Wypada poszukać tu przyczyny tego nawyku, ażeby poznać pochodzenie naszych błędów w sposób przekonywający i wiedzieć, z jakim duchem krytyki należy przystępować do czytania filozofów.

na tyle sposobów i zależą tak bardzo od temperamentów ezasów i okoliczności, że niepodobna odsłonić wszystkich wprawian eh przez nie w ruch czynników i jest całkiem naturalne, że j pochlebia sobie, iż nie należy do tych, których one Wprowadzał w błąd.

Niby człowiek słabego zdrowia, który podnosi się z jednej choroby po to tylko, aby zapaść na drugą, duch (esprit) zamiast wyzbywać się swoich błędów często je tylko odmienia Aby uwolnić od wszystkich chorób człowieka słabej konstytucji cielesnej, trzeba by mu dać całkiem nowy temperament' aby uleczy ó umysł ze wszystkich jego słabości, trzeba by mu dać nowe spojrzenie i nie zatrzymując się nad szczegółami jego chorób, sięgnąć do samego ich źródła i osuszyć je.

§ 2. Źródło to znajdziemy w naszym nawyku do rozumo

§ 3. Kiedy jesteśmy jeszcze dziećmi niezdolnymi do zastanawiania się, wówczas nasze potrzeby są wszystkim, co nas zajmuje. Tymczasem przedmioty wywierają na nasze zmysły wrażenia tym głębsze, na im mniejszy natrafiają w nich opór-Organy rozwijają się powoli, rozumu przybywa jeszcze bardziej powoli, a my napełniamy się takimi ideami i maksymami, jakie nasuwa przypadek i złe wychowanie. Doszedłszy do wieku, w którym umysł zaczyna porządkować swoje myśli, widzimy jeszcze jedynie rzeczy, z jakimiśmy się zżyli od dawna. Toteż nie wahamy się wierzyć, że są i że są takie właśnie, ponieważ wydaje się nam naturalne, że są i że są właśnie takie. Są one tak żywo wyryte w naszym mózgu, że nie potrafimy pomyśleć, iż mogło by ich nie być, względnie żeby mogły być inne. Stąd ta obojętność w stosunku do poznawania rzeczy, do których przywykliśmy i odruchy ciekawości wobec wszystkiego, co wydaje się nowe.

§ 4. Kiedy zaczynamy zastanawiać się, nie wiemy, jak idee i maksymy, które znajdujemy w sobie, mogły się tam dostać i nie przypominamy sobie, żebyśmy ich kiedy byli pozbawieni. Toteż spokojnie posługujemy się nimi. Choćby nie