IMG452

42 Jaromfr Volek

formowane do roli przedmiotów. Wynikiem tego procesu jest fakt * 7^ przedmioty umożliwiają manipulację sobą i zatracają się w aktualnym pot* ^ le tych technologicznych i wytwórczych sił.    ^ncJa*

Przede wszystkim tzw. dojrzałe społeczeństwa obecnie liczą na dalsze głębienie komercjalizacji kultury lub relacji indywidualnych i społecznych. G|^ bałny handel, zautomatyzowana produkcja przemysłowa, ponadnarodowa kon. sumpcja masowa, ekstensywna komputeryzacja i elektroniczne komunikowanie mają destrukcyjny wpływ na tradycyjne struktury ludzkich zachowań i uniemożliwiają porozumienie współczesnych, późnomodemistycznych społeczeństw. Po-jawiają się nowe wzorce zachowań postindustrialnych, które w znaczącej mierze są formowane kompleksowymi kodami globalnych rynków medialnych kształtujących kontury nowej kultury informacyjnej.

Analizy potwierdzają, że w tej zmienionej przestrzeni społecznej pogłębia się tendencja jednostek do chronienia się w coraz mniejszych zbiorowościach i grupach interesu oraz narasta brak zainteresowania uczestnictwem w szerszej działalności, którą reprezentują partie polityczne, wielkie kongregacje religijne, ruchy społeczne czy związki zawodowe¹. Późnomodemistyczne formacje społeczne realizu ją w ten sposób coraz intensywniejsze bezpośrednie komunikowanie między prywatnym światem jednostek i aparatem państwowym. Sfera publiczna jako przestrzeń pośrednictwa zatraca się². Modernistyczna „publiczność” nie może jednakże egzystować bez wspólnej areny umożliwiającej interakcje grup o odrębnych interesach. Funkcję tę miałyby spełniać przede wszystkim media masowe. Ogólnoeuropejski kryzys mediów służby publicznej jest tylko jednym ze znaczących wskaźników potwierdzających ogólny kryzys komunikowania publicznego, a także proces rozpadu sfery publicznej na niekomunikacyj-ne wysepki reprezentujące interesy partykularne.

Tendencja potwierdza w jeszcze wyraźniejszy sposób sytuację w Czeskiej Republice, gdzie po 40 latach od wywłaszczenia publicznej przestrzeni semantycznej nie zdążyła się ona jeszcze ukonstytuować, a już są widoczne tendencje do jej ograniczenia. Nie chodzi tylko o ilościowe zawężenie przestrzeni dla dyskusji publicznych, ale przede wszystkim o optykę poszczególnych mediów, która coraz bardziej przystosowuje się do edycyjnej logiki „umocnionych gospodarstw domowych” i „wszechmocnego państwa”. Oczywiście przytoczone osłabianie, ewentualnie fragmentaryzacja sfery publicznej wiążą się z alienacją i brakiem zainteresowania problemami publicznymi. Najwyraźniejszą ilustracją tego kierunku jest niski udział w wyborach, apatia wyborcza, jak wyrażają to np.

N. Postman (1995) i T. Gitlin (1995). Są to właśnie tzw. rozwinięte społeczeństwa, w których przejawia się destrukcyjne rozdrobnienie społeczności na grupy

0    kontrastowych postawach, interesach, odrębnej etniczności, dziedzictwie kulturowym i różnych ekonomicznych źródłach egzystencji.

Innymi słowy, ideologii komunikacyjnej właściwa jest pełna sprzeczności natura wypływająca z wieloletniego napięcia charakterystycznego dla modernizmu. Ten z jednej strony dąży do społecznej integracji, asymilacji kulturalnej

1    tradycyjnych norm zbiorowości właściwych społeczeństwu przemysłowemu, z drugiej zaś ma tendencję do dyferencjacji społecznej i kulturowej dywersyftka-cji.

Dalej spróbujemy identyfikować podstawowe zmienne, które wypełniają cały kompleks „ideologii komunikowania”. W tym sensie możemy wyróżnić cztery główne kompleksy zmiennych. Pierwszy dotyczy problematyki konstrukcji rzeczywistości medialnej i obejmuje procesy symulacji, spektaklu i wirtualizacji. Drugi odzwierciedla przemianę działań społecznych w przestrzeni narcystycznej kultury, dla której coraz bardziej typowe są formy medialnego „podglądactwa” i ekshibicjonizmu, jako publicznej strategii komunikacyjnej. Trzeci kompleks wyraża narastającą świadomość życia pod stałym nadzorem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Czwarty charakteryzuje niepowstrzymana logika komercjalizacji i indywidualizmu, która traktuje wiedzę jako towar i wzmacnia narastającą nierówność.

3. Symulacja, spektakl i wirtualizacja

Nowa „ideologia komunikacyjna” jest wyraźną zmianą w procesie definiowania „prawdy” i „rzeczywistości”. Kluczową rolę odgrywają w związku z tym mechanizmy medialnej symulacji, spektaklu i wirtualizacji, które decydująco wpływają na obraz treści medialnych oferowanych większości publiczności.

3.1. Symulacja

Wiek medialnej symulacji według J. Baudrillarda¹⁸ rozpoczyna likwidacja realnego odniesienia. Epoka reprezentacyjnego podmiotu staje się przeszłością. Świata nie można już rozumieć w kantowskich kategoriach czasu, przestrzeni, przyczynowości - służących jako uniwersalne drogi do prawdy. Podmiotu nie ^{3 4 5 6 7}

1

C. Lasch (1978). Critiąue of Information. London: Sagę; R. Wuthnow (1994). Sharing the Joumey. New York: Free Press.

2

*7 p JEIiiott (1986). Intellectuals. the “Information Society" and the Disappearance of the Public Sphere. [W:J R. Collins. J. Curran, N. Gamham, P. Scannell, P. Schlesinger, C. Sparks (eds) Media. Culture and Society: A CHtical Reader. London: Sagę; J. Habermas (1974). The P_uhlic Sphere. „New German Cńtiąuc", nr 1 (3).

3

Jean Baudrillard - przedstawiciel postmodernizmu. Jego zainteresowania łączą go z semio-

4

logią (nauka zajmująca się funkcjonowaniem znaków). Koncepcje J.B. związane są z określeniem

5

hiperrzeczywistości i simulacrum. Simulaerum - odrealniony świat, w którym wszechobecnie pa

6

nuje symulacja. Miejscu simutaemm ~ hipermarkety i wielkie centra handlowe, J. Baudrillard

7

(1983Y Presja simulacrów. [W:] W.R. Nycz (red.). Postmodernizm, Kraków, s. 177 (przyp. tłum ).