IMG721 (2)

18 Program estetyki strukturalne}

Punkty a i b określają łącznie to, co przeciwstawia sobie nawzajem różne dyscypliny działalności artystycznej, natomiast punkt c wskazuje na to, co stanowi o ich porównywalności. Znaczenie to możliwość odniesienia znaku do czegoś znajdującego się poza nim. Dzieło sztuki jest znakiem o bardzo złożonej i - można powiedzieć -wielowymiarowej strukturze znaczeniowej. Składają się na nią w pierwszej kolejności wewnętrzne relacje między jego elementami (znakami cząstkowymi); dalej związki owych elementów i dzieła jako całości z określonymi systemami norm odpowiedniej tradycji; następnie stosunek dzieła do intencji komunikacyjnej twórcy z jednej strony i aktywności odbiorcy z drugiej; wreszcie odniesienie dzieła do pewnego modelu świata. Te rozmaite przekroje znaczenia utworu artystycznego zostały wyliczone w porządku ich ważności. Niewątpliwie bowiem to, co dzieje się wewnątrz dzieła, decyduje w ogóle

0    jego indywidualności i tożsamości jako bytu sensownego. Z kolei odniesienie do systemu norm tradycji gwarantuje dziełu rozpoznawalność na tle innych dzieł należących do tej samej sztuki. Dopiero na tej podstawie utwór stać się może ośrodkiem sytuacji dialogowej na linii: nadawca-odbiorca. Zaistnienie takiej sytuacji pozwala widzowi, czytelnikowi czy słuchaczowi uchwycić

1    określić poznawcze odniesienia dzieła, to znaczy rozpoznać ukryty w nim model rzeczywistości (przedmiotowej, psychicznej, duchowej) i przymierzyć go, pozytywnie lub konfliktowo, do wzoru własnych doświadczeń życiowych. W koncepcji Mukafoyskiego relacja dzieło-świat została wyplątana z problematyki mimesis i potraktowana jako zagadnienie artystycznej komunikacji, które należy formułować w terminach „przekazywania”, a nie „pokazywania”.

Na drugim miejscu wśród rysów znamiennych myśli estetycznej Mukafoyskiego wymieniamy jej nastawienie funkcj onalistyczne. Dzieło, postulował czeski uczony, powinno być ujmowane jako zjawisko wielofunkcyjne, z tym jednak, że szczególną uwagę należy zwrócić na jego funkcję estetyczną. Poszczególne funkcje nie są równorzędne: w każdych okolicznościach społecznych i historycznych występuje jakieś typowe ich zhierarchizowanie. Ale miejsce uprzywilejowane przysługuje zawsze funkcji estetycznej, dzięki której utwór potwierdza swoją identyczność jako fenomen jednorazowy i niepowtarzalny. Funkcja ta stanowi dialektyczne przeciwieństwo wszelkich innych funkcji, ponieważ nie odsyła dzieła do żadnego zewnętrznego układu odniesienia, lecz maksymalnie uwyraźniał jego wewnętrzne - semantyczne - zorganizowanie. Czyni z dzieła znak samego siebie, nieredukowalny i suwerenny. Jej nastawieniu na kontekst utworu przeciwstawiają się pozostałe funkcje wiążące utwór z osobą autora, rzeczywistością przedmiotową, oczekiwaniami audytorium. Tworzą one dynamiczne tło działania funkcji estetycznej. Dominacja tej ostatniej nie jest jednak w żadnych warunkach bezapelacyjna. O swoją pozycję musi ona toczyć nieprzerwany spór, nigdy w pełni nie rozstrzygnięty jednoznacznym zwycięstwem. Ale również wtedy gdy rozważamy funkcję estetyczną w izolacji od całej hierarchii, w którą jest włączona w obrębie utworu (dla pewnego stadium myślenia teoretycznego jest to zabieg konieczny), spostrzegamy, że jej swoboda jest wyraźnie ograniczona. Aby określić jakiś obiekt jako dzieło artystyczne właśnie, nie wystarczy rozpoznać w nim niepowtarzalną strukturę znaczeniową, trzeba ponadto, aby ta struktura pozostawała w jakiejś uchwytnej analogii do obiektów już uznawanych za dzieła sztuki. Ten drugi warunek reguluje niejako samowolę funkcji estetycznej. Musi ona bowiem tak czy inaczej ustosunkować się do normy estetycznej sprawdzonej w dotychczasowych doświadczeniach danej sztuki i zaakceptowanej przez publiczność. Sama dąży do rozstrzygnięcia nie poddanego żadnej normie, „niebywałego”, ale właśnie dlatego musi nieustannie wadzić się z zastaną normą, czyli negatywnie