IMG778 (2)

130 WSrod znaków i struktur

runkowywanie i ciągłe odnawianie stosunku między człowiekiem a rzeczywistością będącą przedmiotem jego działań.

IV

W trzech poprzednich rozdziałach tej pracy mówiliśmy o trzech powiązanych z sobą pojęciach: estetycznej funkcji, normie i wartości. W jej tytule położyliśmy słowa „fakty społeczne” nie dla ograniczenia swojego stosunku do tematu, ale dla udokumentowania, że także abstrakcyjna analiza istoty i zakresu tych zjawisk musi jako punkt wyjścia przyjąć ich społeczny charakter. Pozycję, którą w stosunku do estetyki zajmuje to metafizyka, to psychologia, ma prawo zajmować przede wszystkim socjologia. Badanie całej problematyki zjawisk estetycznych musi liczyć się z założeniem, że estetyczna funkcja, norma i wartość mają sens tylko w relacji do człowieka jaj&ois£oty społecznej.

fEstetyczna funkcja jest jednym z doniosłych; czynników Judzkiego działania: każdej czynności człowieka może towarzyszyć i każda rzecz może się stać jej nosicielem. Nie jest też tylko pozbawianym znaczenia epifeno-menem innych funkcji, ale współokreśla aktywnie postawę człowieka wobec świata. Przy przesunięciach w hierarchii funkcji określonej rzeczy może ona wspomagać nową funkcję dominującą, wynosząc ją ponad pozostałe i potęgując jej wyrazistość. Kiedy indziej zaś może zastępować taką funkcję rzeczy lub instytucji, którą przejściowo one utraciły, zachowując je w ten sposób dla nowego wyzyskania w przyszłości. Dzięki temu funkcja estetyczna jest wplątana w proces społeczny.

^Estetyczna norma, regulator funkcji estetycznej, nie jest niezmienną regułą, ale złożonym, stale odnawiającym się procesem. Poprzez swe rozwarstwienie na normy młodsze i starsze, niższe i wyższe itp., poprzez historyczne zmiany tego rozwarstwienia włącza się w rozwój spo-

łeczny, określając przynależność jednostki do pewnego środowiska, kiedy indziej jej przejście z warstwy do warstwy, a także towarzysząc - jako charakterystyczna ich oznaka - przesunięciom w całościowej strukturze społecznej.

I wreszcie także wartość estetyczna, doniosła zwłaszcza w sztuce, gdzie norma estetyczni jest raczej naruszana niż respektowana, należy ze swej istoty do zjawisk społecznych. Nie tylko zmienność aktualnego wartościowania estetycznego, ale także stałość obiektywnej wartości estetycznej musi być wyprowadzona ze stosunku pomiędzy sztuką a społeczeństwem. Wartość estetyczna wchodzi w ścisły kontakt z wartościami pozaeste-tycznymi, zawartymi w dziele, a za ich pośrednictwem także z systemem wartości określających życiową praktykę społeczności odbierającej to dzieło. Wartość estetyczna dominuje nad pozaestetycznymi, nie przekreśla ich wszakże, ale łączy w całość. Wprawdzie każda z wartości pozaestetycznych utworu, wzięta z osobna, jest przez nią wyrwana z bezpośredniego związku z odpowiednią wartością „życiową”, jednakże cały ich zespół wchodzi dzięki niej w aktywny związek z całością praktycznego światopoglądu danej społeczności. Za pośrednictwem wartości estetycznej sztuka oddziaływa w ten sposób na uczuciowy i wolicjonalny stosunek człowieka do świata, ingerując w najbardziej podstawowe wytyczne ludzkiego działania i myślenia, w odróżnieniu od nauki i filozofii, wpływających na działalność ludzką za pośrednictwem procesu myślowego.

Tak więc to, co estetyczne - sfera estetycznej funkcji, normy i wartości — rozpościera się szeroko po całym obszarze poczynań człowieka, stanowi wielostronnie doniosły czynnik życiowej praktyki. Znaczenie jego i zasięg fałszują takie teorie, które absolutyzują rolę jakiegoś jednego z licznych aspektów estetycznego nastawienia, uznając za jego cel zadowolenie lub przeżycie uczuciowe, ekspresję lub poznanie itd. Wszystkie te aspekty, nie li-