IMGE32

regułom Reguły .muszą być zatem ujawnione, jeśli jednostki świadomie tani berom Wzrastać musi świadomość językowa i instrumentalizacja wypo-eiedb. O ile w przypadku kodu ograniczonego treściowe ustanowienie obowiązu* ■MMI zapewniało porozumienie i uniemożliwiało indywidualizację, o tyle HpHlMowaay zapewnia indywidualizację i utrudnia porozumienie. Znaczenia ■Kią być w przypadku kodu rozbudowanego podawane explicite, bowiem nie ma śtśmcj gwarancji, ze rozmówcy podzielają ten sam kontekst kulturowy.

Kod ograniczony jest kodem warunkowanym uniwersalnie, ale związanym z par-fMarayni znaczeniami kształtującymi się w toku wspólnych doświadczeń i przeżyć; ftal rozbudowany jest kodem znaczeń uniwersalnych, stosowalnych do różnorodnych kontekstów, natomiast partykularne jest jego uwarunkowanie. Tylko specjalizacja w grupach o specyficznej formie relacji społecznych generuje pojawianie sa lego szczególnego sposobu mówienia; wchodzą tu w grę nade wszystko struktura rodziny oraz struktura grupy pracowniczej (miejsce w systemie pracy) jako te grupy, Wn najsilniej określają sposób życia jednostki. Dysponowanie kodem rozbudowanym nie jest w związku z tym powszechne, a społeczne zróżnicowanie pod tym względem nosi charakter nierównościowy; do uzasadnienia tej tezy wrócę później.

Zróżnicowanie kodów językowych na poszczególnych poziomach (jednostkowym. grupowym, społecznym) wiąże się więc z następującymi cechami:

Poziom jednostkowy a. Kod ograniczony

Znaczenia: partykularne, podawane implicite, angażujące szereg dodatkowych pozajęzykowych środków wyrażania intencji, konkretne (tj. zlewające się z konkretnymi przedmiotami stanowiącymi ich odniesienie), w niewielkim stopniu zdolne odsBSpś atencje jednostki, silnie zinstytucjonalizowane, zrośnięte z kontekstem.

Sposób podejmowania roli: z góry określony przez normy, oczekiwania i wartości! których podzielania oczekuje się od członków wspólnoty: mały zakres indy-widoalizacji i innowacji, który jednostka może wnieść w pełnioną rolę; duży zakres MĘJśbćj zachowań. Uwaga: chodzi tu nie tylko o role podejmowane w instytucjach Wg0tamfeh, ale również o role podejmowane w życiu codziennym, kiedy np. dzia-hnsa komunikacyjne prowadzi się nie jako ..indywidualny'’ podmiot, ale jako czło-mflc gnipy - Bernstein określa tę postawę „socjocentryzmem”. „zrośnięciem” z rolą.

Zdarzenia mowy: wysoka przewidywalność syn taktyczna, leksykalna i pragmatyczna: zdarzenia mowy są silnie regulowane przez to, co. kiedy, do kogo i w jaki (należy) powiedzieć. Reguły te mają charakter społeczny. Kontrolowa-wypowiedzi odbywa się niejako poza jednostką. W sytuacjach zdarzenia mowy odznaczają się specyficzną budową: stosunkowo niska częstość występowania zwrotów bezosobowych,

_e posługiwanie się złożonymi strukturami syntaktycznymi. Należy zaznaczyć, ^płynność i poprawność nie wchodzą na listę cech charakteryzujących zdarzenia ^_oWy generowane przez kod ograniczony. Cechy podawane przez Bernsteina są tak wyprofilowane, aby dały się przedstawić jako konsekwencje kodu; i tak np. rządcę pojawianie się zwrotów bezosobowych czy socjocentryzm wypowiedzi traktowane być mogą jako konsekwencje nastawienia na wspólnotę oraz nikłej zdolności jjokonywania abstrakcji (która wiąże się z bezosobowością).

b. Kod rozbudowany

I Znaczenia: abstrakcyjne, podawane explicite bez konieczności uciekania się do dodatkowych środków wyrazu, wyraźnie oddzielone od przedmiotów odniesienia (świadomość arbitralności znaków językowych i ich plastyczności), zdolne odsłonić unikalne intencje i indywidualność jednostki, zdekontekstualizowane, wymagające interpretacji. I Sposób podejmowania roli: duży zakres indywidualizacji i innowacji, angażujący procesy negocjacji i interpretacji; rozdzielenie roli i pełniącej ją osoby. Jednostka raczej kształtuje rolę (przynajmniej w dopuszczalnym zakresie), niż w nią wchodzi jako w coś gotowego.

Zdarzenia mowy: w sytuacjach „społecznie związanych*' większy zakres nieprzewidywalno,<ci, która w tym przypadku interpretowana jest raczej jako oryginalność I    (niekonwencjona lność) niż jako złe maniery. Cechy wypowiedzi stanowią przeciw

stawienie cech kodu ograniczonego (złożone struktury syntaktyczne, dużo zwrotów bezosobowych, egocentryzm itp.).

I    Poziom grupowy

I a. Kod ograniczony

Orientacje poznawcze: warto zauważyć, że cechy, które Bernstein wiąże z wy-I zoaczanymi przez kody orientacjami poznawczymi, są w dużej mierze analogiczne I wobec „klasowych idoli” Schelera. W obu tych charakterystykach pojawiają się I Me kluczowe cechy: zdolność abstrakcyjnego myślenia (wyrwania się z partyku-I łaniego kontekstu, refleksyjnego ujęcia szerszej i bardziej ukrytej klasy zjawisk) i oraz zakres i zasady dokonywania syntez (używane kategorie, sposób wiązania rozproszonych zjawisk i sposób ich wyjaśniania, „teoria” rzeczywistości). Orientacja | poznawcza wyznaczana przez kod ograniczony charakteryzowana jest głównie przez i ustawienie na konkret, na treść zjawisk, na ich powierzchowne wiązanie, mechaniczne asocjacje; wiąże się z ograniczeniem perspektywy przestrzennej i czasowej.

Relacje społeczne: dobrze określone, wyznaczone przez treściowo sformułowane normy i wartości, silnie regulujące sposób funkcjonowania jednostek w rolicfi wyznaczonych przez daną relację.