IMGV34 25

wykładnikiem koncepcji, wedle której powicSCnie je*td*‘^ełenl „sztuki czystki". W tym obszarze mieści się negatywna chara Tcterystykn .powieści", przeciwstawiająca ją utworom Jton stażowanym”. Po drugie, .powieść" jest wykładnikiem włas nych tekstów narracyjnych Witkacego, po trzecie wreszcie, na zwa ta wskazuje na utwory, które Witkacy cenił — w całości lub we fragmentach —jako realizacje Czystej Formy w prozie (teksty Micióskiego, Kadena, Schulza, Rytarda, Wata iin.).

W moich rozważaniach nazwa „powieść-worek" jest z okre

sowo szersza niż w pierwotnej formule Witkacego. Używam jej jako nazwy syntetycznej obejmującej wszystkie wymienione aspekty poglądów Witkacego na powieść, ale, w przeciwieństwie do analiz autora Nienasycenia, określenie „worek” nie ma tu charakteru oceniąjącego, lecz opisowy. Formuła „powieść-worek” jest więc w moich rozważaniach pojęciem modelowym, którego zadaniem jest asymilacja rozmaitych sposobów widzenia powieści przez samego Witkacego, a także pozostałych autorów.

„Powieść-worek" w takim ujęciu jest dla mnie modelem pewnej praktyki powieściopisarskiej, której swoistość określona jest przez dwa konteksty historycznoliterackie. Po pierwsze, przez podobieństwo metod przekształcania powieści klasycznej w specyficznie rozumianą „powieść nowoczesną”. Po drugie, przez potencjał historycznoliteracki, jakim są te powieści w świadomości gatunkowej dwudziestolecia. „Powieś6worek* była bowiem w okresie międzywojennym wyraziście sformułowaną propozycją gatunkową — zamykającą pierwszą dekadę nowego okresu w dziejach powieści polskiej (Nienasycenie 1930). W tym sensie jest jednostką historycznoliteracką o wyjątkowym znaczeniu: 1. w perspektywie periodyzacyjnę pozwala rozpatrywać ciągłość przemian powieści z przełoat dwóch okresów literackich (Nietota 1909 — Nienasyceni

1930), 2. w perspektywie późniejszej ewolucji gatunku pozwala opisać nową powieść lat trzydziestych tym wyraźniej, im wyraźniej odrzuca ona estetykę i poetykę „powieści-worka, 3. pozwala śledzić powstawanie i przemiany świadomości gatunkowej (norm, stylów i ram lektury) w odcinkach dłuższych niż „konstelacja” jednego utworu, 4. a wreszcie umożliwia obserwację dynamiki kultury literackiej w trzech jej elemenur

nych aspektach — w ewolucji gustów, wiedzy i kompetencji literackiej.

Ł Sty i. i v ryczn \. gatunkowa i i i mateczna motywacja „WORKOWATOŚCI-

Wypowiedzi Witkacego aprobujące istnienie powieści ukła-dąją się w dwie grupy: w pierwszej mieszczą się te, które uzasadniają możliwość synkretyzmu gatunkowego, rodzajowego i tematycznego we wszelkich odmianach powieści — i one właśnie określane są mianem .worka"¹. W analizowanych przeze mnie tekstach synkretyzm ów ujawnia się na pięciu poziomach: 1. na poziomie graficznego wyodrębnienia w tekście powieści wierszy i dialogów dramatycznych, ale poziom ten nie miał większego znaczenia historycznoliterackiego, 2. na upodobnieniu zapisu narracji do młodopolskich konwencji poetyckich (zwłaszcza w Nie tacie i w Weselu hrabiego Orgaza) polegającym m in na ąuasi-wierszowej autonomii zdań, na obecności licznych paralelizmów składniowych, na częstym wplataniu w narrację metryki wierszowej i rytmizacji zdania oraz na wyraźnej nadorganizacji eufoniczno-semantycznej (zjawiska paronomastyczne, efc.) — i dopiero od tego poziomu „workowatość" stała się zauważalnym zjawiskiem historycznoliterackim w prozie, 3. na przemieszaniu gatunków, rodzajów i typów wypowiedzi literacKiej. Najciekawszym przykładem jest tu niewątpliwie Nietota, a ta cecha poetyki była m.in. określana jako .chaos” w powieści².

Owa „chaotyczność” utworów Micińskiego da się częściowo uzasadnić obecnością różnorodnych gatunków i stylów narracji w strukturze powieści. Z tej perspektywy globalny tok narracji w Nie focie został rozparcelowany na dziesiątki opowia-

63

1

Witkiewicz. Aleksander Wat. [w:] Teatr. Kraków 1923. s. 274-275. BK. 134. . Wniebowstąpień te “ J M Rytarda. .Skamandcr' 1925, z. 37. s. 50-59 (BK. 1 142); Formalne wartości dziel Micińskiego, .Wiadomości Literackie” 1926. nr 12 (BK. 152).

2

Por. Głowiński. Powieść mtodpolska.... a. 235 oraz cz. 1 tego rozdziału. Witkacy określenie .chaos" stosuje do każdej powieści (rob. Dlaczego powieść nie jest dziełem Sztuki Czystej. .Zet” 1932. nry: 15-18 (BK. 174). Dalej tan artykuł cytiąję w skrócie Dlaczego powieść.)