IMGV40 30

^i^W^" ^S?;^{StkiCh Wypowi}«^ł«*“^;h Witkacego n. temat paw. Nd szczególne miejsce przypada analizie pojedynczych zdań utworu. Pod tym względem Witkacy —jako „badacz” zjawisk po niżej zdaniowych w prozie — jest w krytyce międzywojennej

zjawiskiem wyjątkowym.

W typologu prozy przeprowadzonej przez Witkacego jednym z najważniejszych kryteriów jest stylistyczna organizacja narracji, czyli .charakter zdań powieści". Dwa studia poświęcone językowi w powieści Rytarda i Schulza oraz uwagi o języku prozy Wata. Micińakiogo, Żeromskiego, Kadena czy Berenta nie pozostawi aj ą wątpliwości co do celowości działań stylistycznych Witkacego. Uwagi na temat obecności elementów Czystej Formy w stylu tych utworów traktuję jako nu to komentarz Witkacego do własnej praktyki powieściop.sarskiej, a zarazem jako metajęzyk ujawniający wpisaną w „powieść--worek" koncepcję stylistycznej organizacji narracji.

W zaakceptowanych powieściach Witkacy wyodrębnił dwa typy zdań: 17 zdania w konwencji stylu realistycznego oraz 2 ¹ zdania o wyraźnej nadorganizacji stylistycznej (BK. 147). Nim do przyjęcia była dla Witkacego taka powieść, w której zdania pierwazego typu byłyby wyłącznym lub dominującym wyposa-źeniem narracji powieściowej. Jedynym ich uzasadnieniem w powieści było współistnienie ze zdaniami drugiogo typu. Ten kontrast stylistyczny był dla Witkacego warunkiem powieści „metafizycznej" Zdania drugiego typu mogły się charakteryzować dwiema właściwościami. Po pierwsze mogły być „czystą" realizacją stylu „sensualnego". Po drugie, mogły się charakteryzować „wewnętrzną sprzecznością": uwznioślenicm i jednoczesnym zlekceważeniem tego, co jest opisywane lub opowiadano. Nowa „wartość formalna" powstaje bowiem — zdaniem Witkacego — przez „nieśpod zlewane zlekceważenie słów i beztroskę znaczeniową” Nieodłącznie zdaniom tego typu towarzyszyć więc miała nadorganizacja brzmieniowo-znaczeniowa jako warunek -nowych”, złożonych jakości poetyckich w prozie (BK, 147) i to jeet kolejna funkcja stylistyczna „pojęć" w powieści (BK. 173). Takie użycie słów naruszająca ich słownikową równowagę, nobilitujące, degradujące lub umieszczające je w nietypowym kontekście nadaje im — zdaniem autora Nicnaaycen ia —■ nową wartość artystyczną-

^byl    onh>n,^Jf;^ł -~^a? stylistyczny prozy Witkacego

>dzie śladem poezji |...f (BK.

----.uacja    : . V"    ^poBłJ' ¹¹ '^DIV

powieściowego nowatorstwa) k^J Formy w narrnci‘ (czyli tworem językowym, który od no*, !kL "^C*^y*^{to artyRlycxn}y^m kiem rymów i rytmu | ..r (BK 169) B£?^e "! ^r6I^{mł ,ylko bra} bowal takie rozwiani. W^**^«E* **!<> perspektywy, były przeniesieniom _owm poctyckości w ob««r z,aw.sk prozatorskich. I_na„_cj S3JS? .metafizyczny pogląd na świat" Witkacy dostrzega! w tych rozwiązaniach językowych. które dla historyka literatury są przykładem młodopolskiej liryiacji. symbolizacji i wieloałowia w powieści”. W Witkacowskiej teorii tego gatunku istnieje niewątpliwa homologia między kategorią .dziwności istnienia’ a „dziwnością" konstrukcji językowych w prozie.

W zarysowanym powytej obszarze znaleźć można liczne

naj-ragi. .Powi_c4e ^ S*! |^,wl>^osci wierszowej w obszary T48) IdealnareaUiT^ ^p * ~ ^,dl‘*    --- * "

przejawy młodopolskiego wieloałowia Poszczególne słowa narracji w „powieści-worku" nie służą do opisu .obiektywnej”, .przedmiotowej" rzeczywistości, lecz narzucają perspektywę wartościującą, ogarniającą wszystkie poziomy zjawisk. W płaszczyźnie stylistycznej ujawnia się to w nagromadzeniu słownictwa o charakterze emocjonalnym.

Oprócz tez metafizycznych, koncepcję Witkacowskiego wie-loslowia uzasadnia założenie, że .słowoprzestało być twórcze" (Ns,t II, s 99), tzn ze pojedyncze wyrazy pozbawione są mocy reprezentowania danego zjawiska: słowa są „bezsilne" wobec przedmiotu opisu-libid-)¹⁴.

W koncepcji Witkacego zderzają się więc równocześnie dwa szeregi: rzeczywistość (byt) i język, za pomocą którego podmiot kowuuiuje innym informacje o tej rzeczywistości. Otóż, o ile

w hiitoriozofii Witkacego szereg pierwszy (byt) podlega me-

^UW> M. Dluskii, Modernistyczny barok Żeromskiego Studium prozy p< pisana, .Pamiętnik Literacki' 1966, z. 1. Irzykowski narwal tę trąd; Ćt - aailiiuj.ir Czystą Formę — .pisaniem na wrażenie* .Kto ailnii •itaMań czytelnikiem, kto głębiej zatarga jego bebechami, ten -- według u ^C!|™“ “iwt kpezym poetą'* (WoT. 116).

ni_ai,?,^t?^cni? ^mo”^łob.^v się przedmiotem oaobnej rozprawy uwzględ “Wnylutykę wypowiedzi Witkacego we wszystkich, nie tylko literackich “P“«ych przez niego tekstach

73