IMGX43 (2)

CXXXVI MEDYTACJA POETYCKA

suwa myśl o innej strukturze prozaicznej. Jest to utwór krótki, o połowę mniejszy od Wstępu, bo posiada tylko 279 linijek. Liczy jednak prawie w czwórnasób tyle roz-działków co Wstęp. Efekt taki, że znane nam już ze Wstępu rozdziałki-pieśni skurczyły się tutaj do rozmiaru strof-wer-setów. Ilość linijek w poszczególnych strofach-wersetach waha się przeważnie od trzech do ośmiu. Najwięcej jest „strofek” o ośmiu, siedmiu, sześciu i pięciu linijkach. Dzie-więciolinijkowe są trzy. Dziesięcio- zaś, jedenasto- i dwu-nastolinijkowe występują tylko po dwa razy. Zewnętrznie więc rzecz biorąc, nie jest to obraz poematu czy powieści poetyckiej. To raczej wizerunek graficzny krótkiego utworu lirycznego w prozie.

Analiza gatunku literackiego, budowy i stylu Dokończenia potwierdza nasze spostrzeżenia nad uporządkowaniem i liczbowym stosunkiem strof-wersetów. Dokończenie zasługuje na nazwę „medytacji poetyckiej”, albowiem przypomina swym romantycznym tematem, melancholijnym, nocnym krajobrazem i lirycznym stylem ten gatunek opisowo-refleksyjnej poezji, którym zasłynął Alfons de Lamartine.

Krasiński zaczyna od osobistego wyznania-inwokacji: „O myśli moja, ty przetrwałaś wieki!”. Paru oszczędnymi rysami realistycznego pióra kreśli posępny obraz pustej i dzikiej Kampanii Rzymskiej o zachodzie słońca. Porą romantycznej medytacji był zazwyczaj wieczór lub noc. Zapadająca noc nad antycznymi ruinami to odpowiedni pejzaż dla ukazania się tajemniczej i złowróżbnej postaci Masynissy. Budzi on uśpionego Irydiona i prowadzi do Rzymu przez starożytne rozwaliny Kampanii. Nowa inwokacja do nocy służy poecie jako środek do roztoczenia przed oczami bohatera nastrojowego widoku ruin pysznego ongi Rzymu i żałosnego upadku świetnej niegdyś stolicy chrześcijaństwa. Irydion, nasyciwszy oczy obiecaną mu zemstą wieków, poczuł litość nad miastem, które dwa razy w ciągu

dziejów miało ambicję być — światem. Masynissa dotrzymał słowa. Noc ucieka, więc się śpieszy. Czas, by Irydion dopełnił swego przyrzeczenia. Sąd pod krzyżem na arenie Koloseum. Heroiczna miłość ocala człowieka, który wszystko poświęcił heroicznej nienawiści. Blaski świtu poraziły szatana. Z ostatnimi cieniami nocy rozwiała się medytacja poety. Końcowa strofka nawiązuje do wstępnej inwokacji:

I weszło słońce nad ostatkami Romy — i nie było komu powiedzieć, gdzie się podziały ślady myśli mojej — ale ja wiem, że ona trwa i że ona żyje!

W Dokończeniu nie ma tych struktur, które grały ważną rolę we Wstępie: nie ma fragmentarycznego układu powieści poetyckiej, ani stylizacji sagowej. Natomiast mamy lirykę nocy, poetycki opis ruin przy księżycu i dramatyczny moment ocalenia Irydiona. Fantastyczny temat i wymienione formy literackie całkowicie usprawiedliwiają gatunkowe określenie, jakie dał poeta: „Koniec, obudzenie, będzie balladą”.

Balladowym tematem jest pakt z szatanem, magiczne uśpienie Irydiona i niezwykłe jego obudzenie po upływie wieków. Julian Klaczko trafnie widział w tym wątek opowieści o pasterzu Epimenidesie z wyspy Krety, który szukając zagubionej owcy wszedł do groty, gdzie zasnął na pół wieku. Ten wędrowny motyw występuje również w legendzie o siedmiu męczennikach, co uciekając przed prześladowaniem cesarza Decjusza ukryli się w grocie koło Efezu i spali sto kilkadziesiąt lat. Pini przypomniał przy tej sposobności podanie o śpiących w górach rycerzach. Komentarz Klaczki wydaje się być bliższym hellenistyczno-chrześcijań-skiej atmosferze Irydiona.

Motywem baśniowym jest wejście Irydiona i Masynissy do Rzymu, na prawach duęhów czy cieni, przez bramy,