IMGb29 (3)

kapitału, zwłaszcza jego lokat rolniczych, które podnosząc cenę ziemi ułatwiają ogółowi właścicieli zaciąganie kredytów inwestycyjnych" W miarę jak obawy pomimo wszystko narastały, jak zwłaszcza pomiędzy obywatelami ziemskimi odradzał się po uwłaszczeniu stary mit, że obcy wykupują ziemię szlachecką (jakby to nie od samej szlachty ją kupowali!), pozytywiści wystąpili z programem uczenia się od tych obcych przedsiębiorczości i pracy: „Wszystko niemal —pisała „Niwa” w roku 1873 — oddaliśmy w obce ręce, dziś więc nie pozostaje nam nic lepszego, jeno własne ręce z temi obcemi połączyć i pracować wspólnie. [...] Żydzi i Niemcy nie będą nam wydzierali majątków, jeżeli na stronie zostawiwszy ich wady, przejmiemy od nich zalety i zdolności**^{1 2 3}.

Z upływem lat a napływem kapitałów obcych alarmistyczne tony będą się pojawiały coraz częściej w prasie pozytywistycznej. Już nie bardzo było wiadomo, czy ci obcy rozwijają nam gospodarkę robiąc to, czego sami nie potrafimy, czy odbierają nam najcenniejsze placówki pracy organicznej, wykupując za bezcen majątek narodowy. W roku 1876 wystawienie przez rząd carski na licytację nieczynnej Huty Bankowej i kopalń dąbrowskich wywołało z jednej strony zadowolenie z powodu zamknięcia niesławnego rozdziału skarbowej administracji górniczej, z drugiej — przestrach, gdy się okazało, że założone przez Kronenberga towarzystwo górniczo-hutnicze nie zdołało jeszcze rozprzedać akcji, zatem do licytacji stanąć nie może. Wtedy to Jan Finkelhaus, ekspert ekonomiczny „Gazety Handlowej** i „Przeglądu Tygodniowego**, domagał się uprzywilejowania przez rząd konkurentów miejscowych, a Prus wołał: „Kto w tych warunkath kupi Dąbrowę? Nasi czy obcy? [...] Przez ciąg wielu pokoleń nauczyliśmy się pogardzać prawami ekonomicznymi i otóż dziś prawa te mszczą się na nas!**¹⁰' Dąbrowę kupili Francuzi i kupili ją rzeczywiście tanio: ale w przeciągu paru lat na miejscu kompletnie zdewastowanych kopalń i pieców działał potężny i rentowny kombinat węglowo-hutniczy. Zyskał kraj czy 6tracił?

Odpowiedź nie była łatwa. Prus, który do tematu powracał raz po raz, wahał się wciąż w ocenach sytuacji. W zasadzie obcy kapitał

widziałby chętnie, ale bez kapitalistów, zarządców, majstrów i kolonistów. To jednak w Królestwie nie dawało się zrobić. Za remedium służyć więc miała asymilacja. Napływ kapitalistów niemieckich przestanie być groźny, gdy zorganizujemy polskie rzemiosło i drobny przemysł tworząc w ten sposób mieszczańskie środowisko asymilują-ce¹⁰². Na to bowiem, że powstanie rodzima polska burżuazja, która potrafi objąć kierownictwo życia gospodarczego kraju, liczono coraz mniej. Burżuazja w ogóle nie cieszyła się w „młodej prasie” dobrą opinią. Jak ongi, po powstaniu listopadowym, demokraci z emigracji odróżniali dobrą, patriotyczną średnią szlachtę od egoistycznej i kosmopolitycznej arystokracji, tak po powstaniu styczniowym obóz postępowy zastosował podobny schemat do warstw mieszczańskich. Poza brakiem patriotyzmu i poza „absolutyzmem interesu własnego” znajdującym wyraz w niechęci bankierów i przemysłowców do łożenia na cele oświatowe i kulturalne, organiczników odstręczało od burżuazji także, jej ekonomiczne asekuranctwo, brak ducha pionierskiej przedsiębiorczości. Pisząc swe niepolityczne Wskazania polityczne w roku 1882 Świętochowski — olśniony, jak tylu innych w owym czasie, otwierającymi się przed Królestwem perspektywami „podbojów handlowo--przemysłowych” — zdawał się jeszcze łudzić, że burżuazja polska w interesie własnym i kraju potrafi tę szansę wykorzystać. Później widząc, że samodzielnie nie potrafi ona dokonać niczego, miał już dla niej tylko słowa pogardy. Gdy w roku 1889 finansiści belgijscy wykupili pakiet kontrolny akcji Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej i przejęli jej zarząd, Poseł Prawdy wypalił taką oto orację do krajowych milionerów: „Gdyby żył Leopold Kronenberg (ojciec), on by was nauczył, jak wielkie przedsięwzięcia krajowe ubezpiecza się przed wyzyskiem obcym. Wy nie macie o tym pojęcia, między wami brak ludzi w wielkim stylu; najbogatszy z was umie sprzedawać masło i robić grosz z grosza, ale obronić najważniejszą kolej od zaboru — to przechodzi jego rozum i odwagę pomimo trzynastorublowej dywidendy. Pokonani, wyzuci z własnego domu, Rothschiłdowie nasi zwracają błagalne modły do rządu, ażeby ich ratował i uchwał zgromadzenia akcjonariuszów nie zatwierdził. W całej tej sprawie zarysowali się całkowicie”¹⁰³. Podobnie zareaguje jeszcze kilka lat późpiej, gdy Belgowie i Niemcy wygrają przetarg na elektryfikację ^{4 5}

555

23'

1

2. M-. O mmtmaium podtcyisstniu ń( ceny zienu, „Ekonomista” 1866, t. I, t. 34-39

2

Słotno o stotcarzyiżeniąch, „Niwa” t. IV, 1873, a. 50.

3

J. Finkelhaus, Sprzeda* zokladóui górniczych w Dąbrowie, „Przegląd Tygodniowy” 1876, s. 217; B. Prus. Kraniki, t. II, s. 492V

4

^l0" A. Głowacki, Stkic programu, t. 44.

5

A. Świętochowski, Libtrum ruto, t. II, ł. 23-24,