IMGg91

wyznaczonego tematem wykładu. Jednostajna jest rola ucznia: słuchać, notować, starać się zrozumieć. Dałoby się zmniejszyć jednostajność, lecz usunąć ją nic sposób.

Pierwszy zatem kierunek starań nauczyciela to wydłużanie okresów uwagi skierowanej na wykład i skracanie okresów spoczynku.

Ponieważ okresy przemieszczania uwagi na „treści wypoczynkowe" są dla każdego słuchacza naturalną koniecznością, to nauczyciel może tak układać treści wykładu, żeby samemu podsuwać ,,treści wypoczynkowe” i w ten sposób sterować uwagą uczniów. To jest drugi kierunek starań.

Trzeci kierunek to uchronić odbierane przez uczniów wiadomości przed stratami wynikającymi z braku uwagi; uczniowie muszą bowiem chwilami przestać uważać, a manewrowanie uwagą wszystkich uczniów naraz jest zbyt trudne dla najlepszego wykładowcy.

PRZYGOTOWANIE MATERIAŁU NAUCZANIA

Zaprowadzenie logicznego porządku w treści wykła-d u. Dobrze przyswoił sobie wykład ten uczeń, który potrafi reprodukować strukturę wiadomości usłyszanych na wykładzie i posługiwać się nimi. Siłą rzeczy łatwiej o uzyskanie i sprawdzenie pierwszego z tych efektów, do osiągania drugiego wykład nie dostarcza znaczącej sposobności.

Do nadania odbiorowi wykładu struktury pożyteczne są streszczenia. Wykład można zacząć od streszczenia — rozbudowanego planu wykładu i zakończyć streszczeniem — powtórzeniem najważniejszych tez we wzajemnym ich powiązaniu. Streszczenie następuje po osobnych pod względem treści fragmentach wykładu, wiernie oddając jego strukturę, warto więc po uporaniu się z każdym zagadnieniem składowym podsumować wyniki danego etapu pracy-

Eksponować strukturę wykładu łatwo i innym sposobem. W tym celu odnosimy małe fragmenty wykładu — porcję faktów, pojęcie, zasadę — do całej struktury wykładu; niejako nazywamy małe fragmenty wykładu ze względu na

ich miejsce w całości. („O strukturze wykładu mówię po to, żeby wskazać możliwość uporządkowania wiadomości na wykładzie w sposób ułatwiający zapamiętanie” — tak brzmiałaby ta myśl w wykładzie o wykładzie).

Struktura wykładu wyłania się sama ze słów wykładowcy, jeżeli poszczególne, następujące po sobie wiadomości połączone są związkami logicznymi. Jest to tak ważna cecha wykładu, że nawet kiedy wynikanie jest sztucznie spowodowane, recepcja wykładu jest lepsza. Co to znaczy sztucznie? Otóż wiadomość może wynikać z innej i może stać się podstawą następnych. Związek taki sygnalizujemy słowami: z tego wynika, a więc, jak widzimy itp. Najlepiej, jeżeli związek ten przybiera formę: REGUŁA — PRZYKŁAD — REGUŁA; nieco mniej skuteczny jest układ PRZYKŁAD — REGUŁA — PRZYKŁAD; potem REGUŁA —PRZYKŁAD; na koniec PRZYKŁAD —REGUŁA. (Uczniowie ekstrawertywni nauczą się, co prawda, lepiej materiału zorganizowanego od przykładu do reguły). Ale nawet wtedy, gdy materiał nie daje możliwości takiego uporządkowania albo gdy nauczyciel zrobić tego nie potrafi, sztucznie wprowadzone zwroty sygnalizujące związek logiczny sprawiają, że recepcja wykładu wzrasta.

Jeżeli uczeń poznaje materiał ustrukturyzowany, to nawet jeśli nie uchwyci, nie spostrzeże fragmentu wykładu, potrafi, znając strukturę wiadomości podanych na wykładzie, braki odtworzyć lub obyć się bez nie zapamiętanych partii materiału.

Ustalenie celów minimalnych wykładu. Przygotowanie wykładu będzie bardzo ułatwione, jeżeli wykładowca zda sobie dokładnie sprawę z tego, co chce przez wykład osiągnąć, jakie wiadomości muszą zostać zapamiętane i jaki ich układ ma się stać podstawą, której zapamiętanie pomoże odtworzyć wiadomości, posłużyć się nimi; które z nich prawdopodobnie posłużą ukształtowaniu założonych wartości. Zabieg ten to po prostu selekcja tego, co ważne, i uzyskanie w ten sposób materiału zaklasyfikowanego jako zasadniczy i pomocniczy. Kiedy opowiadamy o politycznym i logistycznym przygotowaniu do bitwy pod Grunwaldem oraz o przebiegu koncentracji wojsk, to nie powinniśmy dążyć do tego, żeby uczniowie zapamiętali przebieg wydarzeń ze szczegółami, w które obfitował wykład. Powinniśmy przygotować zwięzłe przyczynowo-skutkowe informacje o każdym z tych trzech elementów wykładu i tak go prowadzić, by te streszczenia były dokładnie zrozumiane, a wiadomości składające się na nie tak opanowane, żeby na żądanie mogły być odtworzone i w razie potrzeby użyte.

W takim razie trzeba zrezygnować z chęci, żeby wszyscy uczniowie zapamiętali przebieg polskiej akcji dyplomatycznej (choć inny nauczyciel może właśnie ztego uczynić cel minimalny swego wykładu). Należy pogodzić się z tym, że barwny i obfitujący w szczegóły opis drogi wojsk polskich i sprzymierzonych pod Grunwaldem posłuży tylko zapamiętaniu tego, co najważniejsze, wspomoże zrozumienie, wywoła zainteresowanie. Jeżeli posłużyć się porównaniem, to nie jest to wiedza-wata wypełniająca przestrzeń między wiadomościami tworzą-

153

152