IMGh95 (5)

82 Rozdział 2

2. funkcje podmiotowe (transgresyjna, otwartości, abstrakcyjności, refleksyj-ności, tolerancji, pobudzająca, giętkości, płynności i oryginalności).

Do stymulowania działań twórczych nie ma znaczenia rodzaj wykorzystywanego oprogramowania edukacyjnego, ale sytuacja, w której się go zastosuje oraz kto jest podmiotem proces nauczania-uczenia się? Wartość komputerowych programów dydaktycznych dla procesu myślenia twórczego odnoszona będzie do sytuacji zadaniowej z uwzględnieniem cech indywidualnych uczestników procesu rozwiązywania problemu. Natomiast nie jest ta wartość bezpośrednio zależna wyłącznie od użytego oprogramowania. Zdaniem B. Siemienieckiego¹ ma miejsce zróżnicowanie w możliwościach oddziaływania komputerowych programów edukacyjnych na sferę poznawczą i emocjonalną. Dlatego ich wybór powinien zależeć od celu zajęć. Rozbudzanie zainteresowania i zaangażowania w proces uczenia się związane jest ze stymulowaniem radości uczenia się i umacnianiem roli nauczyciela, podkreślaniem wartości pedagogicznych komputerowego wspomagania procesu uczenia się, wprowadzeniem innowacji dydaktycznych oraz stymulowaniem twórczych zachowań i oddziaływaniem na sferę doskonalenia wnętrza jednostki. Szczególne znaczenie edukacyjne ma kształcenie sprawności słownej i wyrazowej z udziałem komputera, ponieważ wpływa na rozwijanie sfery intelektualnej uczących się. Obszary, będące szczególnym punktem zainteresowania humanistyki dotyczą dwu zależności: słowo — obraz i opis -przedmiot (lub zdarzenie) oraz występujących między nimi relacji. Relacje te wpływają na sferę kulturową uczącego się, kształtowanie jego języka, na interakcje z członkami rodziny, a w rezultacie na jej funkcjonowanie. Interakcja pisemna uczącego się z programem komputerowym wpływa na jakość jego mowy i myślenia, pobudza twórczość w procesie uczenia i sprzyja rozwijaniu indywidualności. Uczący się będzie twórczy, gdy będzie aktywny i spontaniczny, jednak motywacja musi pochodzić z wnętrza uczącego się. Ważnym obszarem ingerencji komputera są przeżycia estetyczne uczących się, który ma ogromne znaczenie dla zhumanizowania zabawy, nauki oraz pracy jednostki z komputerem, doskonaleniu jej i osiąganiu harmonii z otaczającym światem.

Gencralizacji funkcji i roli komputera w edukacji również dokonał B. Sicmic-niecki, integrując dotychczasowe taksonomie dotyczące komunikacji, procesu kształcenia i rewalidacji². Jego zdaniem komputer współcześnie stanowi:

1.    Medium pośredniej komunikacji interpersonalnej ze światem zewnętrznym.

2.    Źródło wiedzy — umożliwia dotarcia do światowych zasobów wiedzy zgromadzonych w sieci globalnej Internet.

3.    Środek do podnoszenia lub nabywania nowych kwalifikacji.

4. Skuteczne narzędzie do diagnozowania, terapii i ćwiczeń zróżnicowanych umiejętności.

Z punktu widzenie efektywności procesu kształcenia istotne jest rozpatrywanie zastosowań mediów dydaktycznych, a w tym komputera, w kontekście przebiegu czynności poznawczych uczniów. Taką próbę przyporządkowania określonych mediów poziomom tych czynności, czyli skorelowanie etapów działalności ucznia z niezbędnymi mediami przedstawił S. M. Kwiatkowski*⁷. Jest to droga do standaryzacji środków kształcenia na poziomie czterech czynności poznawczych: poznania zmysłowego, modeli wyobrażeniowych, modeli symbolicznych i struktur teoretycznych — zarówno podczas uogólniania, jak i konkretyzacji wiedzy**. Przeanalizujmy bardziej szczegółowo model S. M. Kwiatkowskiego. Celem poznania zmysłowego (PZ) jest tworzenie wrażeń, spostrzeżeń odnoszących się do indywidualnych przedmiotów, faktów i zdarzeń lub ich cech jednostkowych, a także obserwacje zjawisk i działania motoryczne. Modele wyobrażeniowe (MW) obejmują wyobrażenia indywidualnych przedmiotów, faktów, zdarzeń lub ich cech jednostkowych, natomiast modele symboliczne (MS) obejmują kompleksowe modele rzeczy i zjawisk, układów rzeczywistych wraz z relacjami między elementami tych układów, w celu tworzenia pojęć. Struktury teoretyczne (ST) dotyczą opisu rzeczywistości z wykorzystaniem struktur pojęciowych, praw nauki, zasad i teorii. Zdaniem S. M. Kwiatkowskiego droga uogólniania zawiera: PZ => MW => MS => ST, natomiast droga konkretyzacji obejmuje następujące relacje: ST => MS => MW => PZ. Zdaniem A. Bogaja^{3 4 5}, zależnie od celów poszczególnych lekcji (czy jednostek metodycznych) czynności ucznia w procesie kształcenia powinny obejmować wszystkie poziomy na obu drogach, natomiast ze względu na typ i rodzaj konkretnej umiejętności mogą obejmować jedynie poziomy.

2.3.1. Interakcja człowieka z komputerem

Podstawowym środkiem komunikacji interpersonalnej jest język komunikacji. W rozmaitych dziedzinach komunikacji stosowane są różne języki porozumiewania się: języki naturalne (np. języki narodowe) i języki sztuczne (np. zestawy specjalistycznych symboli graficznych, czy też języki programowania komputerów). Każdy język naturalny lub sztuczny posiada przynajmniej trzy elementy: alfabet (czyli zestaw liter, cyfr, symboli graficznych, a nawet sygnały świetlne czy dźwiękowe lub kod ASCII dla komputera), gramatykę⁶ (czyli syntaktykę, będącą zesta-

1

^w J. Gajda, S. Juszczyk, B. Siemieniecki, K. Wenta, Edukacja medialna, Toruń 2002, s. 172-176.

2

B. Siemieniecki, Wprowadzenie w problematyką wykorzystania komputerów w rewalidacji, w: B. Siemieniecki, J. Buczyńska (red.), Komputer w rewalidacji. Wybrane problemy, Toruń 2001, s. 7-11.

3

S. M. Kwiatkowski, Model czynności poznawczych, „Edukacja” 1994, nr 1.

4

“ Tenże, Standaryzacja procesu kształcenia, w: S. M. Kwiatkowski, A. Bogaj (red.), Standardy wyposażenia i obudowy medialnej przedmiotów ogólnokształcących - gimnazjum. Warszawa 2002, s. 10.

5

A. Bogaj, Zasada poglądowości - postrzegana na nowo, w: S. M. Kwiatkowski. A. Bogaj (red.). Standardy wyposażenia i obudowy medialnej przedmiotów ogólnokształcących - gimnazjum. Warszawa 2002, s. 12.

6

S. Juszczyk, Komunikacja człowieka z mediami, Katowice 1998, s. 48.