IMGh99 (4)

90 Rozdział 2

ło w swej teorii eksperyment. Powodem takiej sytuacji był fakt, że człowiek wtedy nie był jeszcze w stanie skonstruować odpowiednio precyzyjnych narzędzi pomiaru przebiegu określonego zjawiska lub procesu.

Zdaniem M. Bazewicza badania naukowe i powszechna edukacja mają na celu wzbogacanie wiedzy, doskonalenie procesów rozumowania, wzrost świadomości w umiejętnym kategoryzowaniu wartości etycznych i uwarunkowań ewolucyjnych wartości natury. Poznawcza aktywność inspiruje wzbogacanie wartości intelektualnych, pobudza świadomość¹ oraz procesy dojrzewania kreatywnych zdolności człowieka².

2.4.2. Przetwarzanie informacji w mózgu

Warto w tym miejscu poświęcić kilka uwag najnowszym badaniom funkcjonowania mózgu, który jest przedmiotem analiz badaczy z różnych dyscyplin naukowych³ . Dziś w jego badaniach, poza neurobiologami i psychologami prym wiodą cybernetycy⁴ i fizycy⁵. Cybernetycy zafascynowani sztuczną inteligencją porównują działanie mózgu do działania procesora w komputerze, zarzucając mu jednak, że nie jest dostatecznie szybki.

Do dziś najpełniej otaczającą nas rzeczywistość opisują teorie fizyki - każda teoria skonstruowana w obrębie innej dyscypliny musi być zgodna z zasadami fizyki, czyli podstawowymi prawami natury⁶. Fizyka, wywodząca się z filozofii, posiada jak każda inna dyscyplina naukowa również dwa równoprawne nurty:

empiryczny i teoretyczny, nawzajem się uzupełniające. W fizyce często eksperyment wyprzedzał teorię i wiele faktów empirycznych doprowadzało do modernizacji a czasem do upadku niewydolnych teorii. Z tego powodu od końca XIX wieku obserwujemy przeniesienie badań nad umysłem z obszaru filozofii do dziedziny nauk empirycznych, m.in. do fizyki; proces ten związany był równolegle z usamodzielnianiem się nauk empirycznych i wprowadzeniem tzw. realizmu naukowego⁷. Jednak wiele zagadnień dotyczących własności mentalnych nie można wyjaśnić jeszcze do tej pory na gruncie istniejących teorii fizycznych. Także, nawet aktualnie najlepsze teorie psychologiczne, używające pojęć kognitywnych⁸1 uznają, że pewne stany mentalne są różne od stanów fizycznych, stąd często stykamy się z sugestią stosowania pragmatycznego dualizmu własności w teorii umysłu⁹. Dualizm własności mentalnych, związanych z materialnością umysłu, konkretnością zjawisk fizycznych i reakcj i chemicznych dokonujących się w nim oraz nie wytłumaczonymi do dziś w pełni procesami świadomości, odczuwania praż całe ciało bólu lub przyjemności (jakkolwiek procesy te dokonują się w mózgu) jest analogiczny do fizycznego dualizmu fal i materii: fala w pewnych szczególnych przypadkach ma charakter skwantowany, o właściwościach korpuskuły materii, natomiast cząstki elementarne zachowują się w pewnych eksperymentach (np. w zjawisku dyfrakcji) jak fale (stąd nie można precyzyjnie np. określić jednocześnie pędu i położenia elektronu - o czym mówi zasada Heisenberga)¹⁰.

Roger Penrose, fizyk z Uniwersytetu Oksfordzkiego uważa, że procesy myślowe różnią się w zasadniczy sposób od działania komputera, nie są one algorytmiczne, a ich wyjaśnienie może zostać przeprowadzone po modernizacji dwóch wielkich teorii fizyki: ogólnej teorii względności A. Einsteina oraz teorii kwantowej¹¹. Rów-

1

^M Świadomość jest rozumiana tutaj jako proces odbierania informacji wewnętrznych i zewnętrznych oraz sterowania zachowaniem człowieka. Według Johna Locke „świadomość jest percepcją tego, co się dzieje we własnym umyśle”. Czyli świadomość jest stanem subiektywnym, nieprzekładalnym na doznania drugiego człowieka. Psychologia dysponuje wieloma przykładami na to, że uczenie się i myślenie mogą dokonywać się bez udziału świadomości. Edward Nęcka definiuje świadomość jako np. samowiedzę, czyli zdawanie sobie sprawy z własnych cech czy procesów poznawczych: jako samokontrolę. Samokontrola oznacza, że istnieje jakiś proces poznawczy, a nad nim proces poznawczy wyższego rzędu, który istnieje po to, aby wiedzieć, że rozgrywa się proces niższego rzędu.

2

M.Bazewicz, Wizja społeczeństwa ery komunikacji, informacji i wiedzy XXI wieku, Wrocław 2000, s. 104.

3

^M Por. K. Kruszewski, Zmiana i wiadomość. Perspektywa dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987, u. 80-82.

4

   Np. R. Tadeusiewicz, Badanie funkcjonowania mózgu za pomocą sieci neuronowych, „Kognitywistyka i Media w Edukacji”, 1998, tom 1, s. 169-203.

5

   R. S. Ingarden, Kognitywna dynamika mózgu, „Kognitywistyka i Media w Edukacji", 1998, tom l.s. 147-168.

6

⁸⁴ Również w literaturze pedagogicznej można spotkać odwołania się do teorii fizycznych, Istnieją jednak przypadła nadużycia teorii fizycznych w wyjaśnianiu procesów społecznych i edukacyjnych, jak to ma miejsce w pracy J. Gniteckiego, Wyzwania edukacji zintegrowanej w reformowanej szkole, w: H. Moroz (red.), Edukacja zintegrowana w reformowanej szkole, Kraków 2001, s. 57-62.

7

"H. Field, Realism, Mathematics and Modality, Oxford 1989.

8

Kognitywistyka jest nauką zmierzającą do zrozumienia natury ludzkiego (i zwierzęcego) umysłu poprzez integrację wyników badań różnych nauk, z których najstarszą jest filozofia umysłu a najmłodszą zaś komputerowe modele umysłu tworzone w ramach sztucznej inteligencji i „inteligencji obliczeniowej” - por.: W. Duch: Czym jest kognitywistyka?, „Kognitywistyka i Media w Edukacji”, 1998, tom 1, nr 1, s. 9-48.

9

⁹¹ Por. M. Carrier, J. Mittelstraa, Geist, Gehrin, Verhalten. Dos Leib-Seele-Problem md die Philosophie der Psychologie, Berlin-New York 1989.

10

E. H. Wichman, Fizyka kwantowa, Warszawa 1973, s. 246-247.

11

⁹¹ Stuart Hameroff z Uniwersytetu w Arizonie odkrył w komórkach struktury zwane rai-kroiubulami, będące długimi i cienkimi rurkami, występującymi również w komórkach nerwowych i pomiędzy nimi. W mózgu spełniają one wiele funkcji, m.in. kontrolują siłę połączeń między neuronami, zarządzają transportem chemicznych substancji neuroprze-kaźnikowych, przenoszących sygnały między komórkami nerwowymi. Według S. Hame-roffa w mikrotubulach zachodzą procesy kwantowe na dużą skalę, podobnie jak się to dzieje w nadprzewodnikach. Obejmują one znaczne obszary mózgu, zapewniając im spójność i współdziałanie. Rozważania te mają na razie jedynie charakter teoretyczny, ale stwarzają perspektywę znalezienia związku pomiędzy procesami biofizycznymi a świadomością.