Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych4

choć piękna i ekonomiczna, jest fałszywa. Chcemy literackości od literatury opisującej życie, lecz nasze zabiegi skazane są na połowicz-ność.

Narratorka tak przystępuje do obcowania z dziennikiem matki:

Oczyściłam zdania, usunęłam chwasty i brudy, splunąwszy w chusteczkę, zmyłam je własną śliną.

Teraz na mojej dłoni mrowią się niewłaściwie użyte słowa (napisała kopno, zamiast okno; tak jak kiedyś, protestując w złości, powiedziała: zepchnęliście mnie w zapućak, mając na myśli zapećak), źle zastosowane przypadki, błędy ortograficzne...

Uspokoiłam rytm kropkami i przecinkami, wyrzuciłam źle postawione wykrzykniki (te słodkie małe wykrzykniki!), usunęłam cyrylicę (Warnę z uporem maniaka pisze cyrylicą), częste i zbędne cudzysłowy, duże litery zastąpiłam małymi (mama, tata, rodzice - zawsze pisze dużymi literami). Zostawiłam nazbyt często się powtarzające słowo piękna, klisze typu sytuacja polityczna się zaostrza, które sobie przyswoiła, oglądając telewizję, niespodziewanie poetyckie komentarze, w rodzaju: Witaj, nudo, i nie do końca jasne zdanie, które, tak przypuszczam, jest jej komentarzem do pogody (Powinno lać, żeby powstały rzeki).

Zastanawiam się, co zostało? Bo tutaj, na mojej dłoni, mrowią się okruchy jej języka, jej tożsamości, wzruszające, a niewłaściwie postawione c i ć, intonacje, które tylko ja słyszę, słowa, których sens tylko ja znam, jej charakter pisma, który zmienia się zależnie od nastroju, zabiegi autocen-zuralne, które tylko ja wyczuwam...

Posłużyłam się na początku wątłą ideą gatunku, w zakątku mózgu chytrze kryjąc nadzieję na literacki efekt, a teraz siedzę w jego bolesnym centrum, jakby to była topiel, i nie mogę się już wydostać... [Muzeum bezwarunkowej kapitulacji, s. 70].

Nawet przykrojony, poprawiony, „zrobiony” na naturalny (pozostawienie pewnych stylistycznych indywidualizmów, ale wycięcie ewidentnych błędów) dziennik opiera się literaturze. Życie opisywane niewprawną ręką także stawiało opór. Życie potrafi przemówić nawet przez kicz fabuły brazylijskiego serialu. Wiedząc o tym - możemy poprawić przecinki.

W innej, cieszącej się zasłużoną sławą, książce²⁵ Ugreśić korzysta z porządku słownika:

Tę książkę pisałam ja, której „rozsypały się wszystkie słowa” jak Ałicji, bohaterce Carrołła. Pisząc książkę, usiłowałam rozsypane słowa (i rozsypane światy) doprowadzić do jakiego takiego porządku. Dłatego nazwałam ją słownikiem. Tylko słowa doprowadzone do porządku układają się w słownik (s. 7).

Przepisując na maszynie teksty do swego amerykańskiego słownika, zamiast „d” przez pomyłkę nacisnęłam „f” i dictionary zamieniło się wfictionary. Przypadkowy błąd tylko potwierdził mój wewnętrzny koszmar. Bo jeżeli rzeczywistość już nie istnieje, to i „fikcja ”, i „fakcja ” tracą pierwotne znaczenie. Słowa zebrane na kupkę znowu się rozsypały... (s. 12).

W rozsypanym świecie jest jeszcze „fakcja”, być może wyprowadzająca z labiryntu nieistnienia.

Nasza wiara w „tekstowy świat” jest metaforą. Smutną, gdy trzeba zdać sprawę z utraty, odejścia, zdrady, śmierci - przydarzających się poza tekstem. Schematy fabularne dadzą się rozpoznać, lecz nie wydobywają z topieli, jeśli im nie pomożemy.

Doświadczenie biograficzne, inaczej niż autobiografia, jest o wiele trudniejsze, niż sądziliśmy uspokojeni teorią intertekstual-ności. Możemy wprowadzić korektę do opisu, nie skorygujemy biegu naszych dni. Opisując je jako skonwencjonalizowane, poprawione, możemy w szwach tych starań zostawić smutek. Co robić? Pisać. Pisać autobiografię. To nic, że brakuje nam języka, że niewyrażal-ność walczy o lepsze z konwencjonalnością. To pisanie, te daremne żale, egzekwia, drobne satysfakcje - pokazują, że mamy życie. Jest życie w tej autobiografii.

²⁵ D. Ugreśić, Amerykański fikcjonarz, przeł. D. Ćirlić-Straszyńska, Wołowiec 2001.

131