Kochanowski1

62 JAN KOCHANOWSKI KSIĘGI WTÓRE 63

62 JAN KOCHANOWSKI KSIĘGI WTÓRE 63

*

4

fy. 42 państwo weneckie — Wenecja uważnna była w czasach Kochanowskiego za idealny typ organizacji państwowej (u Hor.: regnum Alyattei).

44 ścisłą [...] ręką — ręką dającą ściśle tyle, ile potrzeba (u Hor.: | Parca quod satis est mańu).

|lESN V

pltUtwór, jak powszechnie się przypuszcza, powstał w r. 1575, kiedy to % czasie bezkrólewia Tatarzy napadli na Podole.

t. 1 nienagrodzony — taki, którego nie można wynagrodzić, niepowe-f towany.

f. 4 Niestr — Dniestr.

Jf, 5 Tatarzy byli poddanymi Turcji, stąd metafora: psy w ręku my-: li śliwca.

Nic nie mając, z tymi, co nic nie chcą, przestaję,

A buntów dobrowolnie bogatych sie kaję.

²⁵ Pan znaczniejszy gdy państwem wzgardzi, niż bych wszytki Żuławskie urodzaje i gdańskie pożytki W jednym szpichłerzu zamknął; a sam siedząc w cieniu,

Nie mógł sie chleba najeść, nędznik w dobrym mieniu.

Zdrój przeźroczystej wody, lasu średnia miara ³⁰ I zasiewku mojego niepochybna wiara

Rządźcy płodnej Afryki, szeroko władnemu,

Nie da sie znać, że,w szczęściu przerównana jemu.

Acz mi miodu podolskie pasieki nie dają Ani w mym lochu wina seremskie stawają,

³⁶ Ani bogate stada owiec niezliczonych Strzygą odroślą trawę po górach zielonych:

Przedsię nazbyt ubóstwa nic znać w domu moim;

* Aby mi więcej trzeba, ufam w Bogu swoim;

Ale gdy niepotrzebne chciwości odprawię,

⁴⁰ Lepiej daleko płatu sobie tym poprawię,

Niżbych bogate pola węgierskie z porządnym

w. 24 bunt (z niem.) ¹— związek, sojusz, przymierze; kajać sie — wystrzegać się (czegoś).    ■': £

w. 28 dobre mienie — bogactwo, w. 30 niepochybny — nie chybiający celu, pewny.

w. 31 płodne; Afryki — za Hor.; Afryka pn. dostarczała Rzymowi zboża, w. 82 przerównać — przewyższyć.

w. 34 wina seremskie — u Hor.: Laestrygonia [...] amphora; wina ze Śremu (dzisiaj na terenie Jugosławii), w. 40 płat — zap.łata, tu: dochód, zysk.

■w. 41 pola węgierskie — bogactwo węgierskiej ziemi było w w. XVI przysłowiowe (u Hor.; Mygdoniis [...] Campis); porządny — praworządny.

Państwem weneckim złączył; ludziom wielożądnym t-fU/tuJy, Wiela i nie dostawa; niech przyjmuje z dzięką,

Komu ścisłą, co dosyć, Bóg udzielił ręką.

PIEŚŃ V

Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda, Polaku, ziemia spustoszona Podolska leży, a pohaniec sprosny Nad Niestrem siedząc, dzieli/' o żałosny!

⁵ Niewierny Turczyn psy zap/    jje,

Którzy zagnali piękne łani/

Z dziećmi po społu, a nie m .dzieje, By kiedy miały nawiedzić swe knieje.

Jedny za Dunaj Turkom zaprzedano,

¹⁰ Drugie do hordy dalekiej zagnano;

Córy szlacheckie (żal sie, mocny Boże) Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże.

64

TAN KOCHANOWSKI

Zbójcę (niestety), zbójcę nas wojują, Którzy ani miast, ani wsi budują;

¹⁵ Pod kotarzami tylko w polach siedzą,

A nas nierządne, ach, nierządne jedzą.

Tak odbieżałe stado więc drapają Rozbójce wilcy, gdy po woli mają,

Że ani pasterz nad owcami chodzi,

²⁰ Ani ostrożnych psów za sobą wodzi.

jakiego serca Turkowi dodamy,

Jeśli tak lekkim ludziom nie zdołamy? Ledwie-ć nam i tak króla nie podawa, Kto sie przypatrzy, mała nie dostawa.

²⁵ Zetrzy sen z oczu, a czuj wczas o sobie, Cny Lachu! Kto wie, jemu czyli tobie Szczęście chce służyć? A dokąd Wyroku Mars nie uczyni,.nie ustępuj kroku!

A teraz k’temu obróć myśli swoje,

³⁰ Jakoby-ć szkody nieprzyjaciel twoje

KSIĘGI WTÓKF

Krwią swą nagrodzi! i omyl tr* zmazę,

Którą dziś niesiesz prze swej ziemie skazę.

Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają? Biedne półmiski, czego te czekają?

³⁵ To pan, i jadać na śrebr/e godniejszy,

Komu żelazny Mars będzie chętniejszy.

Skujmy talerze na talery, skujmy,

A żołnierzowi pieniądze gotujmy!

Inszy to darmo po drogach miotali,

⁴⁰ A my nie damy, bydinty w cale trwali?

Dajmy; a naprzód dajmy! Sami siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie; Tarczej niż piersi pierwej nastawiają,

Późno puklerza przebici macają.

⁴⁵ Cieszy mię ten rym; Polak mądr po szkodzie; Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,

Nową przypowieść Polak sobie kupi,

Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.

63

15    kotarza (z tat.) — namiot, który służył Tatarom jako dom. Wspominają o tym powszechnie kronikarze i pamiętnikarze XVI w.    ,i,

16    nierządne — bezrządne (tatarskie hordy), nie posiadające własncf

organizacji państwowej.    j

17    odbieżałe stado — stado opuszczone przez pasterza, aluzja d

bezkrólewia po ucieczce Walezego.

18    po woli mają — są im posłuszne.

22    lekkim ludziom — lichym, niestatecznym.

23    Ledwie-ć nam [...] króla nie podawa — Turcy usiłowali wpłynąć! na elekcję, przeciwstawiając się kandydaturze Habsburga.

27—28 dokąd wyroku Mars nie uczyni — dopóki nie rozstrżygńi

o tym bitwa.

32    prze [...] skazę — przez wyiządzoną : 'kodę.

33    Wsiadamy? — i<a konie, a więc: przystępnlen 35 jadać na srebrze — na srebrnych nahrysiach, nych domach.

37 taler (z niem.), talar — moneta używana w dawne rze na talery — gra słów; parafrazuje poeta jakby formułę (Proroctwo Izajasza, IT 27, w. fi—7).

40 w cale — w całości.

45    rym — wiersz, tu: przysłowie, „przypowieść*’ lak mądr po szkodzie — parafraza przysłowia mądry po szkodzie.

46    zbóść (czegoś) — odwrócić, odwieść.

48 Parafraza przysłowia podanego w w. 45.

d ) wa 11

żyv rinycli

i?

w zainoż-

Polsce; liile-ewangcliczną

(por. w. 47); Po-ogólniejszej treści: