Kompendium Wiedzy geografii64

Migracje w końcu XIX i na początku XX w. (źródło: W. Pokrzyszew-ski. Geografia naselenia zarubeinych stran, Prosweszczenie Moskwa

1998)

Potoki migracyjne: 1 - główne, 2 - drugorzędne; obszar emigracji europejskiej: I - starej, 11 - nowej

litewskiej, białoruskiej i niemieckiej po zakończeniu II wojny światowej).

Różnica między liczbą osób opuszczających, a liczbą osiedlających się na tym samym terytorium jest nazywana Saldo migracji saldem migracji. Jest ono dodatnie wówczas, gdy liczba ludności osiedlającej się jest większa niż liczba osób opuszczających dane terytorium, a ujemne, gdy sytuacja jest odwrotna, tj. gdy liczba ludności wyjeżdżającej jest większa od liczby osób przybywających.

Przyczyn zmian miejsca pobytu czy zamieszkania jest wiele. Mogą one być negatywne, np. brak zatrudnienia, ubóstwo, wojna, głód. poszukiwanie azylu politycznego, ucieczka przed konsekwencjami prawnymi, zesłanie, porwanie, wygnanie, a także pozytywne — poszukiwanie lepiej płatnej pracy, wyższego standardu życia, lepszych warunków środowiska, względy poznawcze. W przypadku motywacji negatywnej

emigranci stanowią zwykle ludność ubogą o ograniczonych możliwościach materialnych, natomiast w przypadku motywacji pozytywnych emigranci najczęściej przenoszą się razem z posiadanym kapitałem lub majątkiem i dosyć szybko mogą stać się grupą wpływową w kraju przyjmującym.

Współcześnie najbardziej masowym zjawiskiem są migracje z powodów ekonomicznych. Najtrudniejsze natomiast do przewidywania i sterowania są migracje spowodowane przez wojnę i strach przed represjami. Stwarzają one duże problemy o charakterze społecznym i logistycznym. Emigracja taka może zaistnieć nagle, może być „paniczna”, np. po kataklizmach przyrodniczych, podczas okupacji i wojny, ale częściej jest zorganizowana i związana z obecnością sieci pośredników oficjalnych i nielegalnych.

Zdarza się często, że emigracja jest zabroniona lub mocno utrudniana (np. w krajach byłego bloku sowieckiego). Całe narody mogą być dotknięte przez emigrację masową — przymusową lub w wyniku własnego wyboru.

Emigracja, podobnie jak imigracja, jest obiektem szczegółowej obserwacji różnego rodzaju instytucji wyspecjalizowanych na szczeblu międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Stosunek do tych zjawisk jest podstawową cechą polityki zewnętrznej państw. Na przykład Stany Zjednoczone określają coroczne nieprzekraczalne limity imigracji z poszczególnych krajów.

Emigrant otrzymuje status imigranta w kraju przyjmującym i dąży do zachowania swojego obywatelstwa, jeżeli ma zamiar kiedyś powrócić do kraju ojczystego. Status imigranta traci się w momencie otrzymania obywatelstwa kraju przyjmującego, natomiast tożsamość etniczno-kulturowa zostaje utrzymana bardzo długo — w zasadzie do końca życia — i często jest ona przekazywana dzieciom. Posiadacze statusu imigranta, a także ci, którzy przyjęli nowe obywatelstwo, zostają członkami diaspory etnicznej w kraju przyjmującym. Zwykle w takim przypadku obserwuje się szybko przebiegający proces asymilacji. Niektóre kraje zezwalają na posiadanie podwójnego obywatelstwa, co komplikuje analizy stosunków migracyjnych i diaspory. (Patrz hasła: Deportacja. Diaspora).