korpikiewicz9

138 2. Zdeterminowanie zjawisk

z nich zajdzie, jest dziełem przypadku. (Podobnież czyni termod namiczna teoria równań nieliniowych daleko od stanu równowa układ równań różnicznowych opisuje badane zjawisko, prezentuj' jednocześnie continuum rozwiązań równouprawnionych, z który przypadkowo zajdzie tylko jedno, zależnie od zaistnienia i rozw^ ju określonej fluktuacji.) Z twierdzenia Bella wynika jednak, choć nie potrafimy przewidzieć na podstawie teorii przebiegu zj wiska kwantowego, to jego wynik nie jest bynajmniej dziele . przypadku, a zależy od jakiegoś wydarzenia, które zaszło gdzie kiedyś we Wszechświecie. Nawet warunki początkowe eksper mentu są niezmienialne (gdyby nie były takie jak były, byłby to ji innny obserwator - inny ja - i inny Wszechświat). Dochodzimy i do zasady superkorclacji. Nie jest to jednak superdeterminiz w pierwotnym rozumieniu tego określenia: choć wszystko powiązane ze wszystkim, to nie znana jest zasada tych połączę' W tym kontekście innego znaczenia nabiera idea zasady antropież. nej: Świat nigdy nic mógłby być inny niż jest, upada więc teoria wielo, ci światów w zależności od początkowych warunków ich start Problem, czy Wszechświat mógłby być inny, rozważę w nasię-nym rozdziale.

Najczęściej uważa się, że dowód twierdzenia Bella zachwi superdeterminizmem. Możliwe są także inne interpretacje. Zasad ; związków lokalnych może także upaść, jeśli upadną dwa milcząc jej założenia: to, że dysponujemy wolną wolą pozwalającą wybi rac pomiędzy możliwościami oraz założenie, że wyniki eksperymentu są jednoznaczne. W pierwszym przypadku dochodzimy d supcrdetemiinizmu i przekonania, że Świat nigdy nie mógłby by inny niż jest. W drugim należałoby przyjąć istnienie wielu świa tów, na które nieustannie rozszczepia się dany nam Wszechświat. Nie można wykluczyć, że istnieją i inne uzasadnienia załamania si zasady związków lokalnych.

W świetle powyższych rozważań innych znaczeń nabierają p_ jęcia determinizmu i indeterminizmu. Przyjmijmy, że dysponuj my wolną wolą i istnieje superkorclacja pomiędzy elementami Świata. Rodzi się pytanie, czy takie związki należy rozpatrywa w kategoriach determinizmu (przecież istnieją ścisłe korelacje, któf ! rych zasady jednak nie znamy) czy indeterminizmu (nie można przewidzieć wyników eksperymentu), a może teleologii (w Wiel-| kim Wybuchu wszystkie elementy Świata zostały pierwotnie sko-! relowane, a więc z góry zaprogramowane na taki a nie inny prze-i. bieg ewolucji)?.

j    Podczas gdy prawa chaosu, a nawet prawa kwantów (przynaj-

t mniej procedurę U) skłonna jestem nazywać deterministycznymi, > choć nie wynika z nich przebieg konkretnego eksperymentu (ale i można go opisać matematycznie), to w przypadku związków nie-l lokalnych jest inaczej: choć wszystko jest w jakiś sposób od siebie zależne i nic nie może zajść inaczej niż zachodzi, to nie znając ogólnej zasady skorelowania wydarzeń Świata, nie jesteśmy w stanic na większą skalę nic przewidzieć. Jest zależność (powiązanie), ale trudno mówić o detcrminiźmie; w odróżnieniu od chaosu deterministycznego nazwałam ten stan nicdetenninistycznym porządkiem (Korpikiauicz, 1998).

23. Nieprawdopodobieństwo zdarzeń

j. Zajrzyjmy do wnętrza gwiazdy lub obłoku gazowego mgławi-i cy. Natrafimy na bezwładny ruch cząsteczek gazu - przynajmniej f tam, gdzie gaz jeszcze istnieje (atomy nie są odarte z powłok elek-^ tronowych, jak to się dzieje w gorącej plazmie wnętrza gwiazdy), j Przekonanie o jedynie ścisłym mechanicznym opisie zjawisk, pa-| nujące do końca XIX wieku, sugerowało konieczność rozwiązywa-( nia nieskończonej ilości równań ruchu cząsteczek, co oczywiście ( było niemożliwe. W tej sytuacji jedyną sensowną metodę widziano [■ w potraktowaniu zbioru cząsteczek jako układu statystycznego, [ do którego można zastosować metody rachunku prawdopo-1 dobieństwa.

i Rachunek prawdopodobieństwa jest teorią matematyczną zaj-• mującą się prawami, które rządzą zjawiskami przypadkowymi, czyli 1 inaczej łosozoymi. Pierwsze teoretyczne prace powstały w XVIII

t