kupisiewicz dydaktyka ogólna2

126 Dydaktyka ogólna

Taki rozkład powtórzeń w czasie, zwłaszcza gdy odnoszą się one do zagadnień podstawowych, sprzyja utrwalaniu przerabianego w szkole materiału przede wszystkim dzięki temu, że umożliwia dzieciom i młodzieży tworzenie bogatych sieci skojarzeń i aktywizuje wcześniej zdobyte wiadomości, umiejętności oraz nawyki.

•    W celu wdrożenia uczniów do poprawnego formułowania wypowiedzi, zarówno ustnych, jak i pisemnych, nauczyciele wszystkich przedmiotów, a nie tylkojęzyka ojczystego, powinni zwracać uwagę na sposób i formę wyrażania myśli przez dzieci i młodzież.

Sposoby przestrzegania tej reguły będą oczywiście inne w niższych klasach szkoły podstawowej, inne zaś w klasach wyższych oraz w szkole średniej. Uczniowie młodsi operują przeważnie krótkimi wypowiedziami, natomiast od uczniów starszych należy już wymagać wypowiedzi dłuższych oraz stopniowo i systematycznie żądać od nich uporządkowanego wyrażania myśli w formie opowiadań, referatów, a nawet krótkich wykładów.

•    Od najmłodszych lat powinno się wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości rozwiązywania zadań wymagających dłuższego i systematycznego wysiłku.

Mogą to być np. obserwacje pogody oraz warunków^ i procesu wzrostu roślin i zwierząt, gromadzenie okazów^ przyrodniczych, zbieranie i opracowywanie materiałów dotyczących historii danego regionu.

Właściwa realizacja zasady systematyczności w procesie nauczania - uczenia się jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o jego wynikach i obowiązuje nauczyciela nie tylko w zakresie zgodnego z przytoczonymi wyżej regułami zaznajamiania uczniów z nowym materiałem. Zasada ta zaleca również nauczycielowi systematyczne przygotowywanie się do zajęć i staranną analizę tematu każdej lekcji, równomierne zadawanie uczniom prac domowych, częste stosowanie sprawdzianów i oceny wyników nauczania itd. Ogólnie możemy stwierdzić, że im więcej czynności dydaktycznych nauczyciel wykonuje planowo i systematycznie, tym większe jest prawdopodobieństwo, że jego praca będzie rzeczywiście skuteczna.

7. Zasada trwałości wiedzy uczniów

Proces trwałego przyswajania wiedzy jest pod względem psychologicznym bardzo złożony, ponieważ zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od obiektywnych związków^ materiału, ale i od stosunku podmiotu do tego materiału (Włodarski 1989, s. 38). Na ten stosunek wpływają z kolei różne czynniki, m.in. zainteresowania i znaczenie, jakie przyswajany materiał ma dla ucznia. Pamięć człowieka jest wybiórcza: nie pamiętamy wszystkiego, lecz tylko to, co jest dla nas szczególnie ważne i interesujące. Ponadto w pewnych przypadkach zapamiętywanie mimowolne może być bardziej produktywne niż zapamiętywanie downl-ne. zamierzone.

Z przytoczonych stwierdzeń psychologicznych wynikają ważne wnioski i zalecenia, na podstawie których możemy sformułować następujące reguły dydaktyczne dotyczące realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów:

•    Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się.

•    Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny udział.

Liczbę i częstotliwość ćwiczeń powinno się dostosować do indywidualnego zróżnicowania zdolności i tempa pracy poszczególnych uczniów.

•    Ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego uprzednio materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał.

•    Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z przebiegiem krzywej zapominania (patrz rys. 4).

Rys. 4. Krzywa zapominania a częstotliwość powtórzeń i - informacje t - czas

F - punkt odpowiadający całkowitemu opanowaniu tematu (100 % przyswojonych informacji)

Znaczy to, że liczba powtórzeń, największa bezpośrednio po zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem (a, b, c), a więc w okresie największego ubytku wiadomości, powinna stopniowo maleć (d, e, f), ale nie zanikać całkowicie (g, h...n).

•    Ważną formą utrwalania jest systematyzowanie wiadomości połączone z samodzielnym ich odtwarzaniem przez uczniów.

Należy zwracać uwagę, aby uczniowie zapamiętywali przede wszystkim najważniejsze fakty.

Warto zauważyć, że reguła ta wiąże się z regułami omówionymi w poprzednim podrozdziale. Jest to jeszcze jeden przykład świadczący o wielostronnych powiązaniach między różnymi czynnościami dydaktycznymi, które w całości składają się na proces nauczania - uczenia się.

•    Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do teoretycznej i - jeśli to możliwe - do empirycznej weryfikacji omawianych praw. zasad i reguł naukowych. gdyż tego rodzaju weryfikacja sprzyja ich trwałemu i operatywnemu opanowaniu.