LastScan21

6.1.2. Zadania rozwojowe okresu wczesnej dorosłości

Pojęcie zadań rozwojowych (developmental tasks) wprowadził do psychologii R. J. Havighurst (1953) w swojej koncepcji opisującej cały bieg życia człowieka. Rozwój w tym ujęciu realizuje się w trakcie rozwiązywania problemów typowych dla danego okresu życia. Zadanie rozwojowe definiuje Havighurst jako problem, wobec którego staje jednostka w danym okresie życia. Rozwiązanie problemu prowadzi jednostkę do zadowolenia i poczucia sukcesu w rozwiązywaniu następnych zadań, podczas gdy niepowodzenie czyni ją nieszczęśliwą, nie aprobowaną przez otoczenie i powoduje trudności w radzeniu sobie z dalszymi zadaniami. Zadania rozwojowe wynikają z trzech źródeł: dojrzewania fizycznego, nacisków kulturowych oraz indywidualnych aspiracji i wartości.

W okresie wczesnej dorosłości Havighurst wyróżnia następujące zadania rozwojowe: (1) wybór małżonka, (2) uczenie się współżycia z nim, (3) założenie własnej rodziny, (4) wychowywanie dzieci, (5) prowadzenie domu, (6) rozpoczynanie pracy zawodowej, (7) podjęcie obowiązków obywatelskich i (8) znalezienie pokrewnej grupy społecznej. Podejmowanie tych zadań wiąże się z przyjmowaniem przez jednostkę określonych ról społecznych. Dlatego, jak twierdzi B. Neugarten (Middle age..., 1968), w opisie rozwoju człowieka dorosłego konieczne jest rozważenie społecznego i historycznego aspektu jego życia. Każde społeczeństwo ma własny „zegar społeczny” według którego oceniane może być tempo rozwoju jednostki. Na przykład 48-letni mężczyzna, który jeszcze się nie ożenił lub 30-letni, który nie zdobył zawodu, mogą doświadczać zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych nacisków, aby zadania te wypełnić. Normy społeczne w tym zakresie częściowo zależą od rodzaju grupy społecznej i zmieniają się w zależności od okresu historycznego. Obecnie społeczeństwa są bardziej tolerancyjne w określaniu, kiedy ludzie powinni podjąć pracę zarobkową, kiedy zawrzeć związek małżeński, czy przerwać aktywność zawodową.

Zdaniem Eriksona (1968), który zaproponował stadialny opis biegu życia człowieka, można wyróżnić osiem stadiów rozwoju ego. Stadia te mają charakter uniwersalny, a rozwój jednostki następuje przez przezwyciężanie kryzysów specyficznych dla poszczególnych okresów życia. Kryzys jest doświadczany wtedy, gdy jednostka staje wobec zadania rozwojowego wymagającego reorganizacji struktury ego.

Na okres wczesnej dorosłości, zamykający się, według Eriksona, w granicach 20.-35. r.ż. przypada szóste stadium rozwojowe, w którym jednostka staje wobec przeciwieństwa: intymność-izolacja. Głównym zadaniem tego okresu jest osiągnięcie zdolności do intymnych relacji z bliską osobą i podejmowanie odpowiedzialności za nią. Jednostka, która osiąga ten etap rozwoju posiada względnie zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie własnej tożsamości. Są to konieczne warunki dla ukształtowania się zdolności przeżywania fizycznej i psychicznej bliskości z drugim człowiekiem. Dzięki temu możliwe staje się nawiązywanie satysfakcjonujących, partnerskich relacji z innymi ludźmi, wchodzenie w bliskie, przyjacielskie oraz intymne związki. Zdaniem Eriksona, charakterystyczne dla tego stadium intymne relacje, które nie ograniczają się do związków seksualnych, różnią się od związków między dziewczętami i chłopcami z okresu formowania się tożsamości, kiedy to jednostki zorientowane są przede wszystkim na odkrywanie własnego „Ja”. Rozwijana w poprzednim stadium zdolność dochowania wierności wyznawanym wartościom, oraz dotrzymywania przyjętych na siebie zobowiązań, umożliwia realizację dojrzałej potrzeby seksualnej, która wiąże się z poszukiwaniem przyszłego współmałżonka -osoby, której będzie można zaufać oraz za którą podejmuje się odpowiedzialność. Skonsolidowana tożsamość jednostki stanowi podstawę dla przeżywania miłości, doświadczania troski i odpowiedzialności za innych. Zdolność do tak rozumianej miłości ujawnia się, według Eriksona, głównie w związkach małżeńskich. Dlatego uważa on, że wczesna dorosłość jest okresem najbardziej sprzyjającym zawieraniu małżeństw i rodzeniu dzieci. Nieumiejętność poradzenia sobie z charakterystycznym dla tego stadium przeciwieństwem intymność-izolacja prowadzi do pogłębiającej się izolacji jednostki, unikania bycia z innymi i nawiązywania z nimi bliskich kontaktów. Młody człowiek, nie posiadający wyraźnie określonej własnej tożsamości, może nie rozróżniać swoich lęków, marzeń, czy pragnień od odczuć otaczających go osób. Często sprzyja to uruchomieniu mechanizmu projekcji, a w konsekwencji uniemożliwia budowanie intymnych związków opartych na realistycznym obrazie własnej osoby oraz drugiego człowieka.

Na związek między wypełnianiem zadań rozwojowych wynikających ze zdarzeń życiowych a zmianami w strukturze życia człowieka zwraca uwagę D. Levinson, autor koncepcji opisującej bieg życia ludzkiego za pomocą metafory pór roku (Levinson i in., 1978; Levinson, 1990). Struktura życia obejmuje, charakterystyczne w danym momencie rozwojowym, różne obszary aktywności, relacje jednostki ze światem i społeczeństwem oraz odniesienia do samej siebie. Levinson analizuje bieg życia człowieka na kilku wzajemnie przenikających się płaszczyznach: biologicznej, społecznej i psychologicznej. W oparciu o dane z badań podłużnych grupy 40 mężczyzn, którzy opisywali historię swojego życia, wyróżnił¹ cztery okresy (eras) biegu życia człowieka. Są to: (1) dzieciństwo i adolescencja, (2) wczesna dorosłość (od 22.-45. r.ż.), (3) średnia dorosłość (od 40.-65. r.ż.), (4) późna dorosłość (powyżej 60. r.ż.). Uwzględniając okresy przejściowe, zdaniem Levinsona, wczesna dorosłość obejmuje: a) okres przejścia do wczesnej dorosłości (od 17.-22. r.ż.), b) fazę nowicjatu (od 22.-28. r.ż.), w której zaczyna tworzyć się nowa struktura życia, c) fazę pośrednią (od 28.-33. r.ż.), którą charakteryzuje przystosowanie się do nowej struktury, d) fazę kulminacji (od 33.-40. r.ż.), końcowego ustabilizowania się struktury życia, a także e) okres przejścia do średniej dorosłości (od 40.-45. r.ż.)².

Wkraczając w dorosłość, młody człowiek osiąga szczyt sprawności fizycznej i doznaje wielu satysfakcji psychicznych, ale - zdaniem Levinsona - jednocześnie jego udziałem stają się liczne konflikty i stresy. W tym bowiem czasie realizuje swoje młodzieńcze aspiracje, zakłada własną rodzinę i dokonuje wielu wyborów decydujących o kształcie dalszego życia. Wchodząca w dorosłość jednostka podej-

1

   Przy wyznaczaniu tych sfer życia Levinson posłuży! się następującymi kryteriami: (1) zadania, problemy do rozwiązania, (2) dylematy oraz (3) środki umożliwiające wypełnianie zadań.

2

   W porównaniu z prezentowaną w niniejszym podręczniku periodyzacją, Levinson przesuwa granice wczesnej dorosłości do wieku średniego życia człowieka.