LastScan44

Według D. Levinsona (1978) istotnym problemem ludzi we wczesnej dorosłości jest obarczone niepokojem i niepewnością wejście w drugą połowę życia, jakie ma miejsce w wieku średnim. Dla wielu owo przejście oznacza kryzys. Autor ten zainicjował nurt badań, które miały odpowiedzieć na pytania, czym jest ów kryzys, kiedy występuje i co go wywołuje, czy ma on charakter powszechny i w końcu, czy rzeczywiście istnieje.

Zdaniem Levinsona przejście w wiek średni może być względnie łagodne, lecz gdy cechuje się istotnymi zaburzeniami autopercepcji, samooceny, poczucia sensu życia, czy nawet zachowania - należy mówić o kryzysie wieku średniego. Zdecydowana większość badanych mężczyzn określała ten okres we własnym życiu jako kryzysowy. W innych badaniach (Tamir, 1987) procent badanych deklarujących kryzysowy charakter wieku średniego był zdecydowanie mniejszy, tym niemniej pomiary stanu psychicznego badanych w tym wieku (testy projekcyjne, symptomy fizjologiczno-somatyczne, itd.) wskazywały często na stany depresyjne, obniżoną samoocenę, zaburzenia somatyczne itd.

D. Shek (1996) przebadał 1501 osób dorosłych między 30. a 60. r.ż. narodowości chińskiej 15-punktową Skalą Kryzysu Wieku Średniego (Mid-Life Crisis Scalę). Badanie pokazało, że chociaż część badanych nie była zadowolona ze swego życia zawodowego i osobistych osiągnięć, to zdecydowana większość nie określała swego stanu jako kryzysowego. Badanie to, jak i wiele wcześniejszych (McCrae, Costa, 1990), nie potwierdziło normatywnego charakteru tego zjawiska (zob. Oleś, 2000).

7.5.3. Rozwój perspektywy biograficznej

Współczesne koncepcje rozwoju osobowości w dorosłości zwracają uwagę na to, że człowiek dorosły jest w dużej mierze odpowiedzialny za swój rozwój, jest jego podmiotem (Niemczyński, 1980; Lemer, Kaufmann, 1985; Pietrasiński, 1988). Poddaje on ciągłej ewaluacji sytuacje, w których uczestniczy oraz zadania i problemy, które rozwiązuje ze względu na ich znaczenie dla rozwoju własnego oraz rozwoju człowieka w ogóle.

Koncepcja rozwoju perspektywy biograficznej A. Niemczyńskiego (Niemczyński i in., 1985) przedstawia proces konstrukcji kryteriów oceny sytuacji i zadań przez jednostkę ze względu na ich znaczenie dla indywidualnego rozwoju człowieka. W rozwoju perspektywy biograficznej można, zdaniem Niemczyńskiego, wyróżnić trzy poziomy, z których każdy obejmuje trzy kolejne stadia (por. podrozdz. 6.5):

1)    poziom personalizacji, czyli określenia przez podmiot własnego miejsca w świecie ludzkich zadań i dążeń. Jednostka dokonuje tego przez indywidualną syntezę społecznie określonych i abstrakcyjnych form ludzkich zadań i dążeń. Jest to podstawą kształtowania się poznawczo-motywacyjnego centrum w organizacji zachowania człowieka;

2)    poziom dopełnienia osobowościowej konstrukcji, czyli zintegrowania podmiotowej struktury ludzkich zadań i dążeń jednostki z przebiegiem procesów społecznych. Proces ten dokonuje się przez indywidualną syntezę społecznie

określonych sposobów: (a) spostrzegania sensu zdarzeń w świecie, (b) orientowania się na wartości idealne, (c) działania dla realizacji tych wartości;

3) poziom ekstemalizacji i finalnej integracji osobowości, czyli potwierdzenia wartości indywidualnej syntezy ludzkich zadań i dążeń oraz sposobów ich realizacji przez produktywne i twórcze uczestnictwo w procesach społecznych. Probierzem ekstemalizacji jest pojawienie się w formach tego uczestnictwa rzeczywistej aktualizacji własnej osobowości w określonym kontekście społeczno--historycznym.

Propozycja Niemczyńskiego umieszcza struktury wiedzy biograficznej oraz procesy myślenia biograficznego w szerszym kontekście osobowościowej organizacji zachowania człowieka. Pozwala to na bardziej całościowe oraz integrujące spojrzenie na kwestię organizacji struktur poznawczych człowieka oraz na problem ich rozwoju. Poza tym propozycja Niemczyńskiego prawdopodobnie w najpełniejszy sposób spełnia postulat Hollidaya i Chandlera (1986) o potrzebie uwzględnienia różnych rodzajów wiedzy tworzących mądrość wieku dojrzałego. Powiązanie problematyki rozwoju poznawczego z zagadnieniem komunikacji społecznej, uczestnictwem w procesach społecznych oraz problematyką wartości, umożliwia łączną analizę technicznych, praktycznych oraz emancypacyjnych wymiarów wiedzy człowieka.

Przeprowadzone pod kierunkiem Niemczyńskiego badanie z udziałem 162 osób reprezentujących cztery przedziały wiekowe, tj. 15.-20., 25.-35., 40.-55. oraz 60.-70. r.ż. było częścią szerszego planu badań sekwencyjnych (Niemczyński i in., 1985) nad rozwojem osobowości i struktur poznawczych człowieka dorosłego. W badaniach wykorzystano technikę pomiaru perspektywy biograficznej nawiązującą do sytuacji, dylematów hipotetycznych, w których mogą się ujawniać struktury myślenia biograficznego.

Wyniki badania pokazały istotny związek perspektywy biograficznej i wieku osób badanych. Wszystkie cztery grupy wiekowe prezentowały jakościowo odmienne stadia rozwoju perspektywy biograficznej (Olejnik, Niemczyński, 1993b).

15-20    25-35    40-50    60-70

Wiek

Ryc. 7.1. Poziom perspektywy biograficznej a wiek