IMG830 (2)

7. Problemy tradycji literackiej

Podejmując bardzo istotną problematyką dla konstrukcji procesu historycznoliterackiego, rezygnowała ona z wykorzystania jej dla tych celów. „Wpływy** były właściwie serią przypadków, które dokonywały się poza jakimikolwiek prawidłowościami — badacz nie starał się o ich racjonalizowanie, o wprowadzenie jakiegoś czynnika porządkującego. Rzecz inna, że ,,\vpły wologom*' nie można odmówić zasługi zebrania wielkiej ilości materiałów, które okuzują się przydatne przy badaniach różnego typu.

Tak jak nie interesowała badaczy wpłyrwów konstrukcja procesu historycznoliterackiego, nie zajmowała ich także analiza budowy utworu literackiego, nie zajmowało ich bowiem funkcjonowanie elementów zapożyczonych w dziele autora, który '„pożyczkę" zaciągnął. Utwór — np. «w pracach S. Windakiewi-cza Pan Tadeusz — stawał się sumą wypadkową różnorakich Wpływów. ¹⁵ Problem, jakiej organizacji podlegały te obce elementy w poemacie, był już dla niego nieistotny. Wpływ bowiem w tym ujęciu jest czymś pierwotnym, jego rezultaty jakby nie podlegają czynnikom tworzącym nowy układ. Konstatowano I podobieństwa. Zazwyczaj stwierdzenia takie do niczego niemal | nie prowadziły, nie dawały prawic materiału do uogólnień. ¹⁶

Mickiewicza zapominamy, że każda generacja czytelników tworzy sobie własnego Mickiewicza i Byrona z materiału swego duchowego łyda (.4 Wpływy fpodkr. Brzozowskiego — M. G.J literackie są [...] bezwiednie dokonywującą się i przyjmowaną jako fakt pierwotny formą koordynacji żywych sił żywych ludzi, jak i wszystkie wpływy mitologiczne. [—] Cala nasza myil historyczna oparta jest na uznaniu jakiejś samoistnej, bez udziału żywych dokonywującej się władzy przeszłości nad teraźniejszością i przyszłością” (Fryderyk Nietzsche, Stanisławów, [b. d.j, seria „Literatura i Sztuka. Monografie”, t. VI, s. 62—63).

“ For. S. Windakiewicz. Prolegomena do „Pana Tadeusza". Kraków 1918.

“ Oto przykłady zaczerpnięte z Tuwima. W wierszu Colloąuium niedzielne na ulicy jedno sformułowanie pochodzi od Mickiewicza :

„Pani ma bardzo ładne czerwono usta,

Ale zdaje mi się. że są troszeczkę pomalowane.

Co za dziw? Wiadomo, ic kobieta — to istota pusta...

Puchu marny_r jak mówi poeta... To przecież znane.

U podstaw wpływologłt leżało przeświadczenie, że wyjaśnię-\ nie genezy zjawiska jest wyjaśnieniem samego zjawiska. Pole- | mizując z wplywologią nie można kwestionować .w ogóle przy- 1 datności badań genetyczno-literackich. Koniecznością wydaje się jednak ustalenie ich miejsca w nauce o literaturze. Pas żuki wa- ' nie źródeł wydaje się czynnością wstępną. Wpływologowie zaś zatrzymywali się na początkowym stadium pracy w mniemaniu, ’ że jest to etap końcowy. Zaważyło to na tym, że w studiach swych zawierali cały swój warsztat, tonęli w powodzi szczegółów, które istotne były same w sobie, a nie jako elementy dowodów prowadzących do wniosków szerszych. „Obnażanie war- • sztatu" było następstwem całkowitego braku teorii.

„Wplywologią”, działająca tak poza teorią procesu historycznoliterackiego, jak dzieła literackiego, nie może być obecnie wzorem dla podejmowania problematyki podobnej do tej, która ją interesowała. Wydaje się, że nawet jej uwspółcześnienie nie może poprowadzić do pozytywnych rezultatów.” Spróbujmy

(Podkreślenie M. G.) Absurdem byłyby rozważania na temat stosunku tego błahego wiersza do Dziadów. Tutaj odwołanie do nich nie upoważnia do stwierdzeń na temat tradycji. Oto przykład z Kwiatów polskich:

...Rafael Rawy i Studzianny,

Kiedy ku czci Najświętszej Panny Malował uczuć swoich kwiaty W tonacji bladej, choć pstrokatej.

Fragment ten odwołuje się do Konrada Wallenroda:

O, wieści gminna! ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty:

W tobie lud składa broń swego rycerza.

Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty.

Tutaj — jak i poprzednio — zapożyczenie do wniosków daleko idących nie upoważnia. (Zestawienie fragmentu Kwiatów polskich z odpowiednim epizodem z Mickiewicza pojawia się w książce O. Wojtasiewicza, Wstęp do teorii tłumaczenia, Wrocław 1957. s. 81, choć, oczywiście, dokumentuje inne twierdzenia.)

n jako dowód służyć może obszerne dzieło St. Skwarczyńskiej Mickiewiczowskie „powinowactwa z wyboru", (Warszawa 1957). Autorka odcina się od wpływologicznego przyczynkarstwa. Popada jednak w charakte-