0000048

osiągać pełną samodzielność włącznie z zakładaniem własnych rodzin.

Istotny problem w opiece lekarskiej i psychologicznej stanowią dzieci, których obniżony poziom rozwoju umysłowego nie kwalifikuje do nauczania specjalnego, a program szkoły normalnej sprawia im ogromne trudności. Dzieci z tzw. pogranicza upośledzenia umysłowego (1.1.68-85) wymagają specjalnej pomocy ze strony szkoły. Powinny być one objęte zajęciami w grupach wyrównawczych. Rodzice tych dzieci muszą być instruowani przez pedagoga i psychologa odnośnie do form pomocy stosowanej w domu. Lekarz środowiskowy mając w swojej opiece takich pacjentów powinien nie tylko wzmóc opiekę nad ich stanem fizycznym, ale także mieć na uwadze fakt, że ze względu na długotrwałą trudną sytuację szkolną często występują u nich reakcje nerwicowe.

Lektura uzupełniająca

CItirke A.: Upośledzenie umysłowe. PWN, W-wa 1969.

Suchariewa G.: Psychiatria wieku dziecięcego. Klinika oligofrenii. PZWL, W-wa 1969.

Wałd I. i wsp.; Jak przygotować do życia dziecko umysłowo upośledzone. PZWL, W-wa 1972.

ENCEFALOPATIA

W poprzednich rozdziałach wielokrotnie stwierdzano, że niedojrzałość układu nerwowego w najwcześniejszym okresie życia utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia postawienie dokładnego, ostatecznego rozpoznania. Powoduje ona bowiem względnie małe zróżnicowanie objawów chorobowych u dziecka, jak również dużą skłonność do przeobrażania się występujących zaburzeń i jakby ich stopniowe ujawnianie się. To ostatnie wiąże się ze stałym dojrzewaniem poszczególnych struktur o.u.n.

Wyrazem tych trudności rozpoznawczych jest wprowadzenie do dziecięcego nazewnictwa lekarskiego określenia „encefalopatia" (encephalopathia). Nazwą tą obejmuje się zespół objawów świadczących o trwałym, lecz nie postępującym uszkodzeniu o.u.n., które spowodowały różnorodne czynniki chorobowe działające na ustrój dziecka w okresie przed-i okołoporodowym.

Termin „encefalopatia" jest odpowiednikiem używanego w lekarskim piśmiennictwie amerykańskim i angielskim określenia „brain damage" lub „cerebral dysfuncion”. Rodowód określenia „encefalopatia”, używanego w naszym piśmiennictwie pediatrycznym, wywodzi się z francuskiej terminologii medycznej, w której miano to jest bardzo chętnie i szeroko stosowane i zawędrowało do nas w czasach, gdy pediatria polska rozwijała się pod dużym wpływem pediatrii francuskiej.

Jako określenie zespołu heterogennego termin „encefalopatia" używany jest przejściowo, zanim stanie się możliwe zastąpienie go jakimś bardziej dokładnym rozpoznaniem określającym bliżej rodzaj uszkodzonych struktur w o.u.n. Używanie więc tego określenia uzasadnione jest niemożnością ustalenia bardziej dokładnego rozpoznania objawowego. Rozpoznanie zaś wychodzące z kryteriów czynnika etiologicznego w odniesieniu do chorób o etiologii prenatalnej jest bardzo trudne, a wielokrotnie niemożliwe. Wynika to z faktu, że choroby te stanowią wypadkową czasu zadziałania czynnika przyczynowego, rodzaju tego czynnika oraz podłoża genetycznego, na jakie on natrafia. Nie bez znaczenia na ich ostateczny obraz pozostają też zjawiska reparacyjno-kompen-sacyjne odbywające się ze szczególną intensywnością w niedojrzałym układzie nerwowym.

Mając do czynienia z dzieckiem, u którego stwierdza się wrodzone zaburzenie czynności o.u.n., rzadko można określić z całą pewnością rodzaj czynnika przyczynowego, a także okres życia płodowego, w którym on zadziałał, ten sam czynnik bowiem zależnie od okresu działania wywołuje bardzo różnorodne i różniące się od siebie zaburzenia. Przykładem może tutaj służyć uszkadzające działanie na płód cukrzycy matki. Może ona prowadzić zarówno do zaburzeń rozwojowych, np. wodogłowia, przepukliny oponowo-rdzeniowej (em-briopatia cukrzycowa), jak i do uszkodzeń już ukształtowanego mózgu, dając w następstwie niedorozwój umysłowy (feto-patia cukrzycowa).

Wraz z rozwojem dziecka i związaną z tym możliwością bardziej dokładnego rozpoznania konieczność posługiwania się terminem „encefalopatia” zmniejsza się. Stosunkowo najwcześniej spośród szerokiej grupy encefalopatii udaje się wydzielić dzieci, u których na plan pierwszy wśród różnorodnych zaburzeń o.u.n. wysuwają się zaburzenia ruchowe świadczące o uszkodzeniu struktur piramidowych bądź pozapiramido-

99