lichtarski (176)

352 t W«p6łpncm pci<dłiębiot«tw» z innymi podmiotami gospodarczymi

najwyższym szczeblu decyzyjnym. Jest to więc istotna zmiana jakościowa. Utworzenie jednolitego, wspólnego ośrodka decyzyjnego „na szczycie" powiązanych jednostek może oznaczać ograniczenie (w różnym stopniu) wewnętrznej swobody decyzyjnej pozostawionej tym jednostkom

Przy omawianym poziomie intensywności współpracy zakres swobodnej decyzji powiązanych jednostek (przedsiębiorstw), zwłaszcza w zakresie decyzji taktycznych, pozostaje stosunkowo duży, formalnym zaś jej wyrazem jest zachowanie przez przedsiębiorstwa odrębności prawnej i znacznego zakresu autonomii ekonomicznej. Typowym przykładem omawianego sposobu współpracy jest forma koncernu.

Kolejny, najwyższy stopień intensywności (V) powiązania przedsiębiorstw obejmuje przypadki, kiedy stopień swobody decyzyjnej połączonych jednostek staje się mniejszy, zanikają formalne przejawy ich odrębności, a zwłaszcza odrębność prawna. Mamy wówczas do czynienia z fuzją, której efektem jest powołanie — w miejsce kilku — jednego zwartego przedsiębiorstwa wielozakładowego.

W przedstawionej próbie typologicznego uszeregowania form współdziałania gospodarczego uwzględniono tylko, i to w stopniu dalece niewystarczającym, te formy, które mogą się kształtować „oddolnie", z woli samych zainteresowanych przedsiębiorstw.

Nie uwzględniono tu natomiast kreującego i/Iub korygującego wpływu, jaki na zakres i formy współpracy przedsiębiorstw może wywierać państwo (poprzez swoje organy) i organizacje społeczne. Należy przy tyra zaznaczyć, że wpływ taki — chociaż przejawia się ze szczególną intensywnością w warunkach gospodarki centralnie zarządzanej, o przewadze własności państwowq -może wystąpić także w gospodarce rynkowej, zdominowanej przez własność prywatną.

Uwzględniając bezpośredni udział organów państwa i/lub innych, powoływanych przez te organy i reprezentujących interesy państwa podmiotów zewnętrznych w organizowaniu współdziałania przedsiębiorstw, można przedstawić następujące cztery ideowe (teoretyczne) modele tego współdziałania ([5, s. 833] oraz rys. 44).

Przechodząc od modelu (a) do modelu (b) obserwujemy wzrost roli i znaczenia zewnętrznego organizatora współdziałania przedsiębiorstw: od jego braku (a) -kiedy całość więzi ma charakter oddolny i dobrowolny, poprzez (b) - kiedy dominują więzi poziome przy jednoczesnym istnieniu więzi kształtowanych za pośrednictwem organów państwa, zwykle jednak dość „słabych”, o charakterze koordynacyjnym, poprzez model (c) - kiedy wyraźnie osłabiają się bezpośrednie, tworzące się samorzutnie związki przedsiębiorstw, a zaczynają dominować więzi pionowe, głównie o charakterze obligatoryjnym i władczym, do modelu (d) -gdzie zupełnie znikają samorzutne, bezpośrednie więzi poziome i współpraca dochodzi do skutku wyłącznie za pośrednictwem zewnętrznych, państwowych ośrodków koordynacyjno-decyzyjnych.

ŹrMky

Z pewnym przybliżeniem można przyjąć, że dla państwowej gospodarki zarządzanej centralnie najbardziej właściwy jest model (c), dla gospodarki zaś rynkowej z aktywnie interwencyjną rolą państwa - model (b).

Uwzględnienie wpływu państwa powoduje uzupełnienie form funkcjonalnych i strukturalnych współpracy przedsiębiorstw praktycznie na jej wszystkich wymienionych poziomach (stopniach).

A zatem dla przykładu:

I - na poziomic „bezumownej" współpracy funkcjonalnej państwo może wpływać na podejmowanie, przekształcanie bądź zaniechanie współpracy przed

*

S.1, litou i tomy wipółptmcy

353

|Oryany partłt^]

f

©<^© Ó <=>$•)

(■)

(c)

Ryt. 44. Modele wipótdzialuuA pnediiębiontw z odziakm organów panitwa

siębiorstw poprzez odpowiednie regulacje prawne (w zakresie prawa cywilnego) i ewentualnie poprzez stosowanie różnego rodzaju nacisków nieformalnych.

U — n3 poziomic współpracy umownej wpływ państwa wyrażać się może poprzez narzucenie określonych warunków zawierania umów lub np. egzek-r wowanic prawa antymonopolowego (antykartelowego).

III    - na poziomie współpracy w formie strukturalnej o charakterze koor-f dynacyjno-decyzyjnym z woli państwa mogły powstawać różne podmioty i układy koordynacyjne, czego charakterystycznym przykładem były w przeszłości:

—    zjednoczenia wiodące,

—    ośrodki branżowe,

—    zrzeszenia asortymentowe,

- a obecnie są:

—    izby gospodarcze;

? w tym przypadku może być wykorzystywane także prawo antymonopolowe.

IV    - na poziomic współpracy w formie strukturalnej o charakterze koncen-. tracyjnym z rozszerzonym zakresem autonomii jednostek typowymi formami

1 odgórnej, administracyjnie narzuconej współpracy (często niestety bardziej formalnej i pozornej niż rzeczywistej) były w przeszłości: a — zjednoczenia,

— przedsiębiorstwa prowadzące.