40888 lichtarski (179)

358    8, Współpraca prodritbjontwi i innymi podmiotami gospodarczymi

takich jak np.: mechanizm funkcjonowania gospodarki (stosunki własnościowe, aktywność gospodarcza państwa Ud.) czy poziom rozwoju gospodarczego (dysproporcje strukturalne i koniunkturalne, inflacja itd.).

W ramach umownych form współdziałania przedsiębiorstw można wyróżnić:

•    obrót towarowy (wymiana prosta) z uwzględnieniem subformy, jaką stanowi współpraca przedsiębiorstw wytwórczych (głównie przemysłowych) z przedsiębiorstwami handlowymi,

•    kooperację produkcyjną,

•    świadczenia (usługi, dostawy itp.) specjalistyczne,

•    wspólne przedsięwzięcia (o charakterze funkcjonalnym) i wspólne urządzenia w różnych dziedzinach działalności gospodarczej przedsiębiorstw,

•    wspólne przedsiębiorstwa,

•    pożyczki, najem, dzierżawę i jej szczególną postać — leasing.

Wobec obrotu towarowego (wymiany prostej) mają zastosowanie unormowane w k.c. umowy sprzedaży i dostawy. Niezależnie od tego mogą tu wystąpić dodatkowe regulacje w postaci ogólnych warunków umów sprzedaży 0 dostawy), które były wprowadzone w Polsce odpowiednimi uchwałami Rady Ministrów, oraz inne formy ingerencji państwa w sferę obrotu towarowego (np. centralne rozdzielnictwo, obowiązkowe pośrednictwo czy zamówienia rządowe). Tc ostatnie formy były charakterystyczne dla centralnie zarządzanej gospodarki państwowej.

Zasadnicze postulaty racjonalizacji rozwiązań prawnych w tym zakresie spełniają nowelizacje Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego z 28 lipca 1990 roku. W nowych unormowaniach następuje zniesienie podziału obrotu towarowego na uspołeczniony i pozostały. Następuje ujednolicenie ochrony własności, w tym zniesienie szczególnej ochrony własności społecznej, znika szczególna pozycja jednostek gospodarki uspołecznionej (j.g.u.), a nawet ich nazwa. Zostaje wprowadzona natomiast zasada równości wobec prawa wszystkich podmiotów cywilnych, niezależnie od przynależności sektorowej, i przywrócone praktyczne znaczenie zasady swobody kontraktowej (z niewielkimi ograniczeniami).

Następuje też zasadnicze odejście od normowania warunków i wzorów umów - co nie oznacza zakazu posługiwania się takimi aktami. Pozbawione obowiązkowego charakteru - mają one wiele cech pozytywnych, ułatwiają bowiem przepływ dokumentów w masowych stosunkach prawnych, związany z często zawieranymi umowami o charakterze jednorodnym, a także z umowami o złożonej treści Mogą one służyć ochronie interesów obu stron umowy. Dopuszczane na zasadzie dobrowolności posługiwanie się ogólnymi warunkami lub wzorami umów nie ma jednak pierwszeństwa przed umową jednostkową. Jest to wynikiem założenia, iż w gospodarce rynkowej indywidualizacja stosunków zobowiązaniowych z woli stron powinna mieć pierwszeństwo przed ich

typizacją.

Konsekwentne przeprowadzenie przebudowy mechanizmu funkcjonowania polskiej gospodarki w kierunku jej urynkowienia będzie oznaczać konieczność wzmożenia aktywności przedsiębiorstw wytwórczych i handlowych w przełamywaniu bariery popytu rynkowego. Obok prostych form wymiany realizowanej w trybie bezumownym i na podstawie umów krótkookresowych powinny się więc pojawić formy bardziej intensywnej i trwałej współpracy opartej na umowach (porozumieniach, uzgodnieniach itp.) długookresowych (wieloletnich), regulujących wzajemne prawa i obowiązki stron — partnerów współpracy w zakresie ich przyszłych zachowań rynkowych.

W gospodarce rynkowej wykształciło się wiele trudnych do usystematyzowania form trwałego, umownego wiązania z sobą uczestników rynku w układach pionowych (wytwórca, handel hurtowy, handel detaliczny itp.). Charakteryzując je, ograniczymy się do czterech podstawowych typów umów i związanych z nimi (różniących się efektywnością powiązań) form współpracy [5, *. 82].

Pierwszym sposobem wiązania jednostek wytwórczych i handlowych są tzw. umowy wiązania sprzedaży, bardzo zbliżone do klasycznych (jednostkowych). Poprzez określoną kombinację różnych klauzul dotyczących powiązań: przestrzennych, przedmiotowych, podmiotowych i czasowych, mają one na celu ukierunkowanie odbiorcy na strategię zbytu wypracowaną przez producenta. Objęte tymi umowami wybrane jednostki handlowe uzyskują uprawnienia do sprzedaży na danym obszarze. W zakresie przedmiotowym, stanowiącym punkt ciężkości tego typu umów, uzgodnienia dotyczą: funkcji pośrednika handlowego, warunków dostaw, zasad kształtowania cen itd. Uzgodnienia podmiotowe polegają na ścisłym określeniu dróg zbytu towarów, uzgodnienia czasowe zaś -terminów obowiązywania umowy, terminów dostaw itp.

Innym sposobem formalnego wiązania uczestników rynku są umowy wyłączności sprzedaży, których głównym przedmiotem jest ograniczenie liczby jednostek pośredniczących w zbycie artykułów danego wytwórcy. Wyłączność objętych umową jednostek handlowych, które zdecydują się z niej korzystać, oznacza przerzucenie na nie części ryzyka handlowego, zwłaszcza związanego z wprowadzaniem nowych wyrobów, a jednocześnie stanowi gwarancję odpowiednio dużych korzyści w razie osiągnięcia sukcesu rynkowego.

Odmienne zasady współdziałania handlu i wytwórczości określa umowa koncesji handlowej. Jej istota sprowadza się do tego, że jednostka handlowa, jako samodzielny podmiot gospodarczy, wykonuje (na podstawie umowy) zadania polegające na sprzedaży towarów we własnym imieniu i na własny rachunek, ale według koncepcji ustalonej przez wytwórcę. Przyjmuje ona na siebie obowiązek popierania sprzedaży towarów objętych umową oraz ryzyko zbytu. Inną cechą charakterystyczną tej formy współpracy jest przejęcie przez sprzedawcę znaku wytwórcy i podkreślenie tym samym przynależności do jego sieci zbytu.

Kolejną formą ścisłej współpracy w sferze obrotu między prawnie samodziel-

.