lichtarski (191)

382    9. PracdiiębaorUwo a paditwo; uroore^d terytorialny i organizacje ipołccŁoe

Syntetycznym wskaźnikiem dczctatyzacji w latach osiemdziesiątych jest również ograniczenie udziału wydatków państwowych w produkcie społecznym * brutto krajów wysoko rozwiniętych. Odpowiednie porównania zawiera tab. 11.

Tabela li. Procentowy udział wydatków pańitwa w produkcie społecznym brutto w wybranych krajach wyioko rozwiniętych w tatach: 1970. 19*2. 19*6

Kraj	1970	19*2	1986
RFN	3*.6	49.4	46.6
Wielka Brytania	39.2	47,4	46.2
Włochy	34.2	53.7	50.5
Japonia	19.3	34,5	33,1
USA	32.4	37.6	36.9

Dane zawarte w tabeli informują, że w latach siedemdziesiątych we wszystkich wymienionych krajach nastąpił bardzo szybki wzrost wydatków państwa, wskazujący na rozwój ingerencji w życic gospodarcze i społeczne krajów, po czym w następnej dekadzie daje się zaobserwować wyraźna tendencja odwrotna, tj. względnego ich ograniczania. Fakt ten oczywiście nic mógł pozostać bez wpływu na zakres i charakter działalności gospodarczej państwa.

Porównanie omawianych tendencji w poszczególnych krajach pokazuje, że rządy krajów pozaeuropejskich były w wydatkach oszczędniejsze, ale podlegały tej samej tendencji co pozostałe. Podane informacje statystyczne świadczą równocześnie, że — choć ekonomiczna rola państwa jest dziś inaczej oceniana i kształtowana niż, powiedzmy, 20 lat temu, to jednak nadal spełnia ono ważne funkcje gospodarcze w wysoko rozwiniętych krajach o gospodarce rynkowej. Wynika stąd logicznie, że Polska, przechodząc od gospodarki skrajnie etatystycznej do rynkowej, w kształtowaniu swego modelu sfery ekonomicznej nie może pominąć udziału państwa, który ma stosunkowo znacznie większy ciężar gatunkowy niż działalność sektorów publicznych w krajach wysoko rozwiniętych w szczytowym okresie ich ekspansji

9.1.2. Obszary i cele działalności państwa

Podstawowe obszary i zadania ekonomiczne państwa w gospodarce rynkowej pokrótce można przedstawić następująco [6, s. 41-51].

I. Pierwszym zadaniem państwa w gospodarce jest stworzenie systemu prawnego, w którym mogłaby sprawnie funkcjonować gospodarka rynkowa. Chodzi zwłaszcza o prawne uregulowanie własności oraz swobodę zawierania umów gospodarczych (wraz z odpowiednimi środkami gwarantującymi ich

9 1 Zakm. formy i nui(dM ttplłgi d/ialłlaoid pnadiiębiontw przez pańHwo 383

egzekwowanie). W tym zakresie nawet najbardziej zliberalizowana gospodarka nie może zrezygnować z usług państwa.

W rozwiniętej gospodarce rynkowej ramy prawne systemu wydają się czymi naturalnym i odwiecznym. W warunkach Polski, przechodzącej od systemu zarządzania dyrektywnego do gospodarki rynkowej, rola państwa w tej dziedzinie staje się szczególnie widoczna. Zapoczątkowanie procesu prywatyzacji wymagało np. najpierw uchwalenia ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i o utworzeniu Ministerstwa Przekształceń Własnościowych, a następnie wielu innych aktów prawnych i opartych na nich decyzji organów państwowych.

2.    Innym, znanym takie z naszej praktyki gospodarczej obszarem działalności państwa jest ochrona konkurencji, która w pewnych warunkach staje się siłą samoniszczącą. Ponieważ konkurencja jest równocześnie ważnym czynnikiem regulującym gospodarkę rynkową, państwo w imię nadrzędnego interesu społecznego musi ją chronić przed autodcstrukcją, stosując w tym celu specjalne ustawodawstwo antymonopolowe i inne środki

3.    Państwo rozwija działalność w sferze dostarczającej tzw. dóbr publicznych, które od dóbr prywatnych tym się różnią, że użytkowanie ich nic może być ekskluzywne, tzn. użytkujący nie może wykluczyć innych z korzystania z nich. Dobrem publicznym będzie np. światło latarni morskiej, pokazujące drogę wszystkim statkom, które znajdą się w jego zasięgu. Ponieważ korzystanie % dóbr publicznych jest dostępne wielu jednostkom, żadna z nich nie chciałaby ponosić pełnych kosztów ich wytwarzania. Z drugiej jednak strony dobra te są z określonych względów potrzebne gospodarce. Dlatego właściwym rozwiązaniem jest powierzenie dostarczania takich dóbr państwu, które te wydatki pokryje z podatków.

4.    Interwencję państwa równie często uzasadnia występowanie tzw. efektów zewnętrznych, które mogą mieć charakter ujemny lub dodatni. Ujemne efekty zewnętrzne polegają na tym, że ten, kto je wywołuje, nie ponosi z tego tytułu pełnych kosztów, lecz przynajmniej ich częścią obciąża inne podmioty. Klasycznym przykładem takich efektów jest negatywny wpływ działalności górniczej, powodującej szkody w środowisku naturalnym, zakłócenia w gospodarce wodnej regionu, zanieczyszczenie terenu hałdami itp. Wtedy interwencja państwa polega zwykle na pobieraniu od danego przedsiębiorstwa specjalnych opłat za korzystanie ze środowiska geograficznego, nakładaniu kar, jeśli korzystanie to nie mieści się w przewidzianych ramach, zobowiązaniu sprawcy do usuwania skutków zanieczyszczeń oraz dokonywaniu inwestycji w ochronę środowiska. W ten sposób państwo niejako uzupełnia rachunek kosztów przedsiębiorstwa--sprawcy efektów negatywnych Jest to zjawisko zwane internalizacją kosztów. Uzyskane w ten sposób sumy państwo może skierować na ochronę środowiska.

Efekty zewnętrzne dodatnie charakteryzują się tym, że ten, kto je wytwarza i ponosi w związku z tym koszty, nie może zatrzymać ich wyłącznic dla siebie.