29570 lichtarski (195)

390    9. Pnrehiębiotttwo » pańłtwo; tamorząd terytorialny i organiMcje tpotone

390    9. Pnrehiębiotttwo » pańłtwo; tamorząd terytorialny i organiMcje tpotone

Obszary i przejawy społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa

Główny obszar funkcjonowania przedsiębiorstwa i jego powiązań z otoczeniem zawiera się w sferze produkcji dóbr i usług oraz wymiany. Nic można jednak nic dostrzegać faktu, że przedsiębiorstwo w każdych warunkach systemowych swoją działalnością kreuje określone — zarówno pozytywne, jak i negatywne — skutki w sferze konsumpcji i żyda społecznego (np. kultury, obyczajowośd, zdrowotności, postaw i poglądów społeczno-politycznych, aktywnośd społecznej, nastrojów publicznych itp.). Społeczne skutki funkcjonowania przedsiębiorstwa pozostają w sferze zainteresowania nic tylko poszczególnych jednostek, ale też różnego rodzaju organizacji. Nie są one obojętne także dla samego przedsiębiorstwa, gdyż bardziej lub mniej bezpośrednio, np. poprzez postawy i zachowania zatrudnionych w nim pracowników czy akceptację rynkową wytwarzanych przezeń wyrobów, wpływają na warunki osiągania swych celów ekonomicznych.

Na tle wspomnianych zależności może dochodzić zarówno do pozytywnej, jak i negatywnej kooperacji między przedsiębiorstwami i różnymi organizacjami społecznymi, do różnego rodzaju i stopnia zaangażowania jednostki gospodarczej w rozwiązywanie problemów (zaspokajaniu potrzeb) społecznych. Wrażliwość przedsiębiorstwa na problemy społeczne i jego aktywność w ich rozwiązywaniu jest zmienna w czasie i zależy od wielu czynników. Do ważniejszych z nich zaliczyć tu można poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i mechanizm funkcjonowania gospodarki

W warunkach relatywnie niskiego poziomu zaspokojenia potrzeb społecznych i centralistycznego mechanizmu funkcjonowania gospodarki, tzn. w warunkach wlaśdwych m.in. gospodarce polskiej w okresie 1945-1989, przedsiębiorstwa pod wpływem oficjalnych i nieoficjalnych nacisków „sił społeczno-politycznych" często podejmowały w bardzo szerokim zakresie — jakkolwiek selektywnie, w wybranych dziedzinach — działalność służącą zaspokajaniu socjalno-bytowych, zdrowotnych i kulturalno-rozrywkowych potrzeb pracowników i ich rodzin oraz lokalnych społeczności Polegała ona głównie na tworzeniu i utrzymywaniu przez przedsiębiorstwa: przychodni lekarskich, żłobków, świetlic, domów kultury, obiektów sportowo-rekreacyjnych i w7poczynkowych, a także wielu obiektów i urządzeń infrastruktury socjalno-bytowej (mieszkania, dostarczanie ciepła, wody, elektryczności itd.). Działalność ta, prowadzona zazwyczaj na niewielką skalę i na niskim poziomic jakościowym (często wręcz nieprofesjonalnie), pozwalała wprawdzie na zaspokajanie potrzeb społecznych, lecz jednocześnie stanowiła bardzo istotne, choć nie weryfikowane w owych warunkach, obciążenie kosztów przedsiębiorstwa.

Poddanie przedsiębiorstw rygorom efektywnościowym w początkowym okresie urynkowienia polskiej gospodarki ukierunkowało większość z nich na ograniczanie funkcji społoczncj, która okazuje się często kosztownym, trudnym do zrzucenia balastem. Pozornie prospołeczna orientacja przedsiębiorstw ulega więc radykalnemu odwróceniu. Nasuwa się pytanie, czy i na ile może (i powinna) to być trwała tendencja w warunkach rynkowego modelu funkcjonowania polskiej gospodarki.

Historyczne doświadczenia krajów o wysoko rozwiniętej gospodarce rynkowej wskazują na znacznie zróżnicowaną w czasie wrażliwość przedsiębiorstw na problemy społeczne i zaangażowanie w ich rozwiązywanie. Jeśli przyjąć periody-zację rozwoju gospodarczego stosowaną przez H. L Ansoffa [1, s. 45 i n.], można zauważyć, że problematyka społeczna pozostawała na marginesie zainteresowań i działań przedsiębiorstwa w „erze masowej produkcji", zyskała częściowo na znaczeniu w „erze masowego marketingu", by wyraźnie rozwinąć się w ostatnim okresie — przejścia do „ery postindustrialnej". Należy jednak pamiętać, że owemu rozwojowi gospodarczemu i obecności problematyki społecznej w działalności przedsiębiorstw towarzyszył ogólny wzrost poziomu żyda (dobrobytu) społeczeństw, będący zresztą istotnym czynnikiem ukierunkowującym i dynamizującym procesy rozwoju gospodarczego.

W naszych warunkach czynnik ten zapewne w długim jeszcze okresie będzie działać w ograniczonym - choć należy zakładać, iż wzrastającym - stopniu.

Równocześnie jednak rozwój prospołecznej orientacji w działalności polskich przedsiębiorstw powinny stymulować inne czynniki, a to:

=» konkurencja przedsiębiorstw zagranicznych w warunkach otwanośd gospodarki,

=> katastrofalny stan środowiska przyrodniczego, będący rezultatem dotychczasowej działalnośd gospodarczej i stanowiący zagrożenie dla egzystencji ludzkości,

=» powszechny opór wobec redukcji świadczeń ze strony przedsiębiorstw, będący m.in. wynikiem rozbudzonych w minionym okresie aspiracji itd.

W dłuższej perspektywie czasu przedsiębiorstwo nie będzie więc mogło skutecznie dystansować się od uczestnictwa (w różnych formach i zakresie) w rozwiązywaniu problemów publicznych i reagowaniu na postulaty różnych grup (organizacji) społecznych. Z punktu widzenia owych grup istotnym warunkiem możliwości skutecznego oddziaływania na przedsiębiorstwa, zarówno w kierunku wspomagania pozytywnych, jak i neutralizowania negatywnych (w sferze społecznej) skutków ich działalności, będzie łatwość identyfikacji procesów gospodarczych ; je wywołujących. Od strony organizacji społecznych będzie zatem narastać postulat „przezroczystości" przedsiębiorstwa, oznaczający w istocie możliwość ' łatwego i wszechstronnego wglądu w przebieg jego działalności gospodarczej. Oznacza to potrzebę pewnej reorientacji przedsiębiorstwa w sprawie udostęp-

_