lichtarski (192)

384    9. Predńębiomwo « piutwo; mnorząd terytorialny i off*nizic)» łpotoctne

Przypominają one więc dobra publiczne i są szczególnym rodzajem efektów zewnętrznych, gdy cała korzyść przypada nieznanym jednostkom.

Odrębne potraktowanie efektów zewnętrznych jest jednak uzasadnione, ponieważ po pierwsze — mamy tu do czynienia ze skutkami (efektami) zarówno dodatnimi, jak i ujemnymi oraz po drugie — o dodatnich efektach zewnętrznych mówimy także wówczas, gdy tylko część z nich staje się dostępna dla podmiotów, które nie przyczyniły się do ich powstania Na przykład technologia wyprodukowania nowego dobra, która wymaga badań i eksperymentalnego rozwoju, może zostać zawłaszczona przez przedsiębiorstwo poprzez ochronę patentową lub utrzymanie jej w tajemnicy przed konkurentami. Jednak już samo wytworzenie i sprzedaż tego dobra informuje konkurentów, że coś da się technicznie rozwiązać i gospodarczo wykorzystać W ten sposób uzyskują oni za darmo informację, zwaną „efektem demonstracji"

Państwo, mając na względzie korzystny wpływ efektów zewnętrznych na rozwój poszczególnych gałęzi i całej gospodarki oraz zrozumiały brak zainteresowania nimi ze strony ich potencjalnych wytwórców, stara się wspomagać proces ich powstawania za pomocą ulg podatkowych, subwencji, bezpośredniego udziału w nim sektora publicznego i innych sposobów.

5.    Oddziaływanie państwa na gospodarkę staje się konieczne również tam. gdzie tego wymaga wzięcie pod uwagę szczególnych preferencji społecznych, które inaczej nie byłyby respektowane przez prywatne podmioty gospodarcze. Dotyczy to np. kontroli produkcji, sprzedaży (i używania) narkotyków czy produkcji i sprzedaży alkoholu lub tytoniu. Kontrolą państwa objęta jest również produkcja i sprzedaż leków, a także niektórych innych dóbr. Narzędziami oddziaływania państwa na gospodarkę są wtedy odpowiednie przepisy prawne, system kar za ich naruszanie, regulacje cenowe itp.

6.    Wiadomo, że rynek prowadzi do polaryzacji dochodów ludności Chociaż całkowite zrównanie dochodów (a nawet dążenie do tego) jest szkodliwe dla gospodarki (bo niszczy motywację do wydajnej pracy), to jednak daleko posunięty proces polaryzacji dochodów rodzi z kolei sprzeciw, gdyż kłóci się z poczuciem sprawiedliwości społecznej. W naszych warunkach termin ten był i jest często nadużywany, tym niemniej poczucie sprawiedliwości społecznej jest ważnym elementem każdej świadomości zbiorowej i, tak jak cała świadomość społeczna, podlega stałej ewolucji W rozwiniętych krajach o gospodarce rynkowej korygowanie podziału dochodu narodowego z korzyścią dla warstw najuboższych kosztem grup ludności o wysokich dochodach jest jedną z powszechnie uznawanych funkcji ekonomicznych państwa. W Stanach Zjednoczonych, dzięki polityce państwa korygującej podział dochodów, 20% rodzin o najniższych dochodach zwiększyło je jedenastokrotnie w stosunku do dochodów, które osiągnęłyby bez tej interwencji Natomiast 20% rodzin o najwyższych dochodach zmniejszyło swój udział w dochodzie narodowym z 48,2 do 393%, tj. o 8.4%. Następna pod względem zamożności grupa rodzin, stanowiąca kolejne 20% całej populacji, zmniejszyła swój udział w dochodzie narodowym z 26,7 do 24.6%, tj. o 2,1%. Wszystkie inne grupy rodzin na tej interwencji skorzystały, choć nic w takim stopniu, jak grupa rodzin najuboższych [2, s. 21].

Narzędziami polityki korygowania dochodów przez państwo są podatki i transfery dochodów oraz ustalanie płacy minimalnej.

Rozwój działalności państwa w dziedzinie korygowania dochodów był szczególnie szybki w latach siedemdziesiątych i wiązał się z koncepcją państwa opiekuńczego, a — jak później oceniła krytyka -- nawet nadopiekuńczego. Dziś uważa się tę koncepcję za przestarzałą, przynoszącą zwłaszcza w dłuższym okresie więcej szkód niż pożytku. Funkcja korygowania podziału dochodów, choć w mniejszym zakresie i bez dawnej oprawy ideologicznej, jest jednak nadal przez państwo sprawowana.

7.    Najwięcej kontrowersji budzi dziś chyba działalność państwa w roli stabilizatora równowagi gospodarczej i stymulatora wzrostu. Wyrosła ona z keynesowskiej krytyki niesprawności mechanizmu rynkowego i potrzeby korygowania go przez państwo zarówno za pomocą polityki pieniężnej i fiskalnej, jak i bezpośredniej działalności w sferze gospodarki realnej. Według zwolenników wolnego rynku, kiedy stopa wzrostu gospodarczego staje się sprawą polityki państwowej, najczęściej okazuje się to szkodliwe, ponieważ prowadzi do ingerencji w indywidualne decyzje jednostki [3, s. 23]. Ich zdaniem — stopa wzrostu, jaka wynika z sumy indywidualnych decyzji, jest optymalna. Zwolennicy stymulującego działania państwa na wzrost gospodarczy twierdzą natomiast, że zrealizowanie dążeń ludności do coraz wyższego poziomu żyda wymaga stałego wzrostu efektywności. na co składają się większe oszczędnośd i inwestycje, rozszerzenie badań i rozwoju, w rezultacie zaś więcej nowych technologii i lepszy system oświatowy [3, s. 25]. Jeśli takie są pragnienia społeczeństwa, to trzeba, aby polityka rządu umożliwiła ich spełnienie. Realna polityka gospodarcza mieśd się zwykle pomiędzy tymi skrajnymi postulatami

8.    Kolejnym polem działania państwa są międzynarodowe stosunki gospodarcze. Również tutaj „konkurują" z sobą od dawna dwie koncepcje: wolnego handlu i protekcjonizmu. Zwolennicy wolnego handlu twierdzą, że ów najbardziej sprzyja utrzymywaniu niskich cen, wysokiej efektywnośd i rozwojowi zarówno gospodarki kraju, jak i świata; protekcjoniśd domagają się, aby rządy chroniły krajowych producentów poprzez podnoszenie ceł importowych i podatków, traktując handd zagraniczny jako grę o sumie zerowej, w której zwydęstwo jednego partnera determinuje klęskę drugiego.

We współczesnej gospodarce światowej żadne z tych stanowisk nie wydaje się w pełni słuszne Rozwój powiązań międzynarodowych między poszczególnymi regionami świata, krajami czy przedsiębiorstwami stwarza warunki przekształcenia dotychczasowych stosunków w nowy system regionalnej i globalnej współpracy we wszystkich sprawach, od których zależy przetrwanie i rozwój ludności Instrumenty regulacji tego systemu, takie jak Międzynarodowy Fundusz