Jodzio6

38    KRZYSZTOF JODZIO

uczenia się oraz rozumowania. Istota zapominania sprowadza się do braku lub zbyt szybkiego zanikania interakcji pomiędzy poszczególnymi podsystemami WM i ostatecznej utraty umiejętności wybiórczego reagowania na doznawane bodźce.

W podobny sposób funkcję i organizację mózgową WM pojmują badacze cytowani przez Szatkowską (1999), którzy wykazali przy tym pewien wpływ dominacji półkulowej na przebieg zapamiętywania. Jakkolwiek lewy płat czołowy silnie angażuje się w procesy organizowania reakcji i planowania, to prawdopodobnie trudniejsze zadania wymagają udziału kory przedczołowej w obu półkulach. Ponadto niektóre eksperymenty prowadzone na małpach sugerowały dosyć wąską lokalizację WM: ma się ona mieścić w miejscu, którego odpowiednikiem u człowieka jest bruzda czołowa środkowa, położona na grzbietowo-bocznej powierzchni kory przedczołowej.

Istnieją też liczne dane kwestionujące powyższy model neuroanatomiczny, skłaniając do przyjęcia alternatywnego stanowiska, zgodnie z którym odpowiedzialność za funkcje WM ponosi znacznie większa powierzchnia kory, wykraczająca poza płaty czołowe. Literatura neurolingwistyczna przekonuje bowiem o występowaniu u osób z afazją i zredukowanym zakresem pamięci słownej topograficznie zróżnicowanych uszkodzeń mózgu, które niekiedy oszczędzają płaty czołowe (por. Jodzio 2003a). Powstał pogląd o wspólnym podłożu anatomicznym PF oraz czynności mowy, niejako z definicji zaburzonych przez afazję. Chodzi tutaj o tzw. mózgowy obszar mowy, czyli struktury sąsiadujące czy też przylegające do bruzdy bocznej, najczęściej lewej półkuli mózgu (porównaj ryc. 3). Jak się w dodatku przypuszcza, system powtórek wewnętrznych mieści się w obszarze Broca przynależnym do kory przed-ruchowej dominującego płata czołowego, natomiast magazyn fonologiczny - w zakręcie nadbrzeżnym płata ciemieniowego, względnie jego zakręcie kątowym i tylnej części płata skroniowego. Stosunkowo nowym źródłem tych informacji są badania eksperymentalne osób zdrowych przeprowadzone za pomocą metod neurobrazowa-nia funkcjonalnego, w rodzaju pozytronowej tomografii emisyjnej (Awh i in. 1996). Jednak w przebiegu procesów WM werbalnej dominująca rola przypada najprawdopodobniej lewemu płatowi ciemieniowemu. Właśnie taka lokalizacja udaru wykrytego w badaniu metodą tomografii emisyjnej pojedynczego fotonu najbardziej predestynowała do rozwoju zaburzeń pamięci (Jodzio 2003a).

Dotychczas najmniej poznano mózgowe korelaty NWR Cytowani już wcześniej Ungerleider i Mishkin (1982; za: Baddeley i Hitch 1994) - twórcy pierwszej koncepcji tzw. specjalizacji kodowania - twierdzili, że informacja o wyglądzie bodźca kodowana jest w przyśrodkowych częściach płatów skroniowych i ciemieniowych, natomiast informacja o położeniu bodźca - bardziej na powierzchni grzbietowo-bocznej wymienionych płatów. Ostatecznie obydwa strumienie informacji trafiają do kory przedczołowej, która koordynuje i kontroluje proces kodowania. Istnieje kilka przyczyn częściowej odrębności przebiegu tych informacji. Jedną z nich jest asymetria funkcjonalna mózgu. Podczas gdy półkula lewa zajmuje się przetwarzaniem cech wzrokowo-percepcyjnych wyobrażeń mnestycznych (pamięć typu „co”), półkula

bezgłośne powtórki wewnętrzne    magazyn fonologiczny

w obszarze Broca    w zakręcie nadbrzeżnym

płata czołowego    płata ciemieniowego

Ryc. 3. Neuroanatomiczna architektura pamięci operacyjnej (widok lewej półkuli mózgu)

I

|

s prawa opracowuje ich aspekt przestrzenny (pamięć typu „gdzie”). Rozważa się też rolę wieku i płci w procesie powstawania mózgowej reprezentacji NWR Ostatnio pojawiły się doniesienia o dynamicznym charakterze tej reprezentacji, która nieco inaczej kształtuje się w rozwoju osobniczym dziewcząt i chłopców (Schweinsburg i in. 2005). Badania mózgu przy użyciu funkcjonalnego rezonansu magnetycznego wykonywane w trakcie rozwiązywania zadań wzrokowo-przestrzennych wykazały proporcjonalny do wieku wzrost aktywności mózgowej w lewej okolicy przedczołowej oraz tylnej i dolnej części obydwu płatów ciemieniowych. U chłopców przy tym obserwowano większe niż u dziewcząt pobudzenie w części biegunowej kory czołowej oraz przedniej części zakrętu obręczy.

Podsumowując pamięć operacyjna, wbrew tradycyjnemu przekonaniu, ma względnie rozproszoną lokalizację mózgową, wykraczającą poza korę przedczołową. Jednak teza o czołowych mechanizmach WM bynajmniej nie jest błędna, lecz jedynie redukcjonistyczna; jej mankament polega na niedocenianiu roli języka w procesach pamięci, a także ich związku z tylnymi częściami półkul.

5. Podsumowanie

Pomimo upływu ponad 30 lat koncepcja WM niezmiennie inspiruje świat naukowy. Zmieniają się niektóre założenia koncepcji, a nawet całe modele wyjaśniające mechanizmy krótkotrwałych operacji umysłowych zarówno na płaszczyźnie czysto psychologicznej, jak i mózgowej. Niemniej jednak większość badaczy zna i chętnie