Maśliński4991

który przez wprowadzenie nowych onkogenów i przez zmiany chroniosomalne (zob. podrozdz „Wirusy onkogenne”) może spowodować transformację nowotworową, c) przekształcenia się metabolitów hormonów steroidowych w biokarcynogeny.

Poruszone zagadnienia jatrogennej karcynogenezy, jak i w ogóle karcynogc-nezy chemicznej u człowieka, są bardzo trudne do oceny z następujących powodów:

-    okres (atencji tych nowotworów, tj. czas od wprowadzenia danego preparatu czy leku do ujawnienia się guza, jest bardzo długi - rzędu kilku bądź kilkunastu lat,

-    w tym okresie chory z pewnością mógł zetknąć się z wieloma innymi czynnikami rakotwórczymi, dlatego wskazanie jednego czynnika przyczynowego może budzić wiele wątpliwości.

Potrzebne są więc dalsze badania, które powinny przyczynić się do wyeliminowania ze środowiska maksymalnej liczby substancji podejrzanych o rakotwórcze właściwości. Konieczne jest także lepsze uświadomienie personelu medycznego i społeczeństwa o możliwościach zagrożenia rakiem i sposobach współczesnej profilaktyki

— WIRUSY ONKOGENNE

Podstawy doświadczalne „infekcyjnej” teorii pochodzenia nowotworów zostały stworzone na początku zeszłego stulecia dzięki przeniesieniu białaczki u kurcząt, czego dokonali EUerman i Bang (w 1908 r.), oraz dzięki eksperymentom Rousa przeprowadzonym w 1911 r. Rous wywołał złośliwe nowotwory o typie włókniakomięsaków u kur przez wstrzykiwanie im „przesączalnego” czynnika uzyskanego z bezkomórko-wych wyciągów z pierwotnych guzów. Nawet jednak wykazanie przez Bittnera (w 1942 r.) w mleku karmiących myszy szczepu C3H czynnika przenoszonego na potomstwo mysie, odpowiedzialnego, jak się okazało, za powstawanie raków sutka u samic, nie przełamało sceptycyzmu wielu uczonych. Uważali oni, iż doświadczenia te nie spełniają tzw. 4 postulatów Kocha, określających infekcyjny charakter chorób.

Dopiero obserwacje wielu następnych badaczy zwróciły uwagę na pewne uwarunkowania, które są niezbędne do rozwoju nowotworu po wprowadzeniu wirusa onkogennego. Należą do nich predyspozycje genetyczne, a więc i gatunkowa wrażliwość zwierząt, immunologiczne - np. immunokompetentność, a ponadto wiek zwierzęcia i inne. Wyizolowanie wirusów nowotworowych - rewelacyjne odkrycie onkogenów wirusowych (v-onc) jako regulatorów wzrostu komórki - zamyka ostatecznie okres ugruntowywania się teorii wirusowej etiologii raka.

— CHARAKTERYSTYKA WIRUSÓW ONKOGENNYCH

Wirusy zdolne do wywołania nowotworów występują u płazów, ptaków, ssaków, a także roślin. Wirusy te dzielą się na dwie podstawowe grupy: zawierające DNA, czyli ,<oncodnaviruses”, oraz zawierające RN A, czyli ,/>ncomaviruses”, które obecnie najczęściej są nazywane onkogennymi retrowirusami. Mechanizmy transformacji nowotworowej pod wpływem onkogenów wirusowych (v-onc) zostały podane we wcześniejszym podrozdziale. Poniżej przedstawiono charakterystykę głównych 7 grup wirusów onkogennych u zwierząt i człowieka.

Sześć z nich to wirusy DNA, siódmą grupę stanowią wirusy RNA z podgrupami: B, C, D. Wśród retrowirusów występują tzw. wirusy nieułomne, charakteryzujące się licznymi aberracjami w genomie i długim okresem utajenia przed transformacją (np. wirus kociej białaczki), oraz wirusy ułomne, zawierające liczne onkogeny

Aparat Golgtegb

Szorstka siateczka iródpiazmatyczna

Błona komórkowa

Jądro

mmmm Rycina 17.17. Stadia infekcji wirusem.

zdolne do bardzo szybkiego wywoływania nowotworów. Ich replikacja jest możliwa tylko w obecności wirusów pomocniczych. Stadia infekcji onkogennym wirusem są przedstawione na rycinie 17.17.

Badania nad wirusami onkogennymi u człowieka sprawiają nadal bardzo dużo trudności, dotyczących zwłaszcza ich wykrywania i izolacji z guzów nowotworowych ludzi. Najdalej są zaawansowane prace identyfikacyjne wirusów związanych z chło-niakiem Burkitta, chłoniakiem z komórek B (po immunosupresji, w chorobie AIDS), białaczką T-komórkową, rakiem jamy nosowo-gardłowej, szyjki macicy i rakiem wą-trobowokomórkowym.

Wirusy onkodna

1.    Grupa Hepatis B virus (HBV) - wirus zidentyfikowany jako czynnik wywołujący zapalenie wątroby, uszkadzający hepatocyty, a także przekształcający je, najprawdopodobniej w trakcie procesów regeneracyjnych, w komórki rakowe, tj. carcinoma hepatoceUiilare. Na Dalekim Wschodzie i w Afryce wirus ten jest przyczyną 80% wszystkich nowotworów, rozważana jest możliwość dodatkowego wpływu aflatoksyn w rejonach większego ich występowania w pokarmach. Wprowadza się na dużą skalę szczepionkę przeciwko HBy\g w celu prewencji zapalenia wątroby i raka wątroby.

2.    Grupa Papowa typ A, wirus - nazywany także Humań PapUloma Yitusts (HPV) - wywołuje u człowieka brodawki i brodawczaki skóry, błon śluzowych, okolicy odbytu i krtani, które mogą ulegać zezłośliwieniu.

957