mity095

192 spor

spor - demon będący personifikacją płodności i plenności (por. polskie „spory"), jak gdyby ogarniający określoną ważną część zakresu działalności —» rodzanic i -> doli.

Stado - święto słowiańskie. Najwcześniejsza wzmianka o nim pojawia się u Długosza (s. 166-167) pod koniec wywodu o bóstwach pogańskich Polaków. „Na ich [omówionych uprzednio bóstw - J. S.] cześć ustanawiane były i urządzane igrzyska w pewnych porach roku, dla przeprowadzenia których nakazywano zbierać się w miastach tłumom mieszkańców obojga płci ze wsi i osiedli. Odprawiano zaś je przez bezwstydne i lubieżne przyśpiewki i ruchy, przez klaskanie w dłonie i podnietliwe zginanie się oraz inne miłosne pienia, klaskanie i uczynki przy równoczesnym przywoływaniu wspomnianych bogów i bogiń z zachowaniem rytuału. Obrządek tych igrzysk, raczej niektóre jego szczątki (istnieją) u Polaków aż do naszych czasów, mimo że wyznają oni chrześcijaństwo od 500 lat, powtarzane są co roku na Zielone Świątki i przypominają dawne zabobony pogańskie corocznym igrzyskiem, zwanym po polsku «Stado», co tłumaczy się po łacinie grex, kiedy to stada narodu zbierają się na nie i podzieliwszy się na gromady, czyli stadka, w podnieceniu i rozjątrzeniu umysłu odprawiają igrzyska, skłonni do rozpusty, gnuśności i pijatyki". Potępienie odbywania starych świąt ludowych - bez wymieniania nazwy Stada - będących, jak trafnie dostrzegł Długosz, pozostałością czasów pogańskich, w słowach niekiedy podobnych do Długo-szowych, spotyka się w wystąpieniach kaznodziejów i moralistów XV w. Uchrześcijanienie dokonało się do XVI w. (w tym stuleciu nie słychać już o trwaniu zwyczaju), w miejsce Stada wszedł odpust zielonoświątkowy, zachowujący w kulturze ludowej wiele elementów ludycznych. - Potkański 1924 A, 3-42.

Stawr i Gawr - w mitologii białoruskiej dwa ulubione psy pogańskiego księcia Boja, który już za ich życia, a także po śmierci kazał oddawać im cześć w ten sposób, że na miejsce, gdzie były pochowane, przynoszono jedzenie i picie, ucztowano przez cały dzień, wzywając psy po imieniu. Prawdopodobnie od tego podania powstała nazwa „Stawruskie dziady" (zob. dziady).

stopan - zob. demony domowe.

strachy (mary) - byiy stojące „na pograniczu czegoś rzeczywistego, zewnętrznego w stosunku do danej osoby i przeżyć wewnętrznych", nie czyniące na ogół człowiekowi szczególnych szkód, lecz jedynie niecące w nim obawę, przerażenie, wiodące ludzi na manowce. Najczęściej brały się z grobów niedawno zmarłych ludzi, zwłaszcza zamordowanych lub nie łubianych we wsi, uważanych za szczególnie złych. „Nie ma też ostrej ani w ogóle jasno zarysowującej się granicy od duchów ludzi zmarłych, upiorów, czartów" (K. Moszyński).

Strunik - rzekomy wódz słowiański. Marcin Bielski (1856, s. 20) informuje, że Eryk, „hetman króla duńskiego (który był potem królem szwedzkim) walczył z Słowaki i Strunika, wodza ich, poraziwszy na morzu zabił". Powołując się na Jana Magnusa (1488-1544), historyka i arcybiskupa szwedzkiego, datuje czasy Eryka na około narodzenia Chrystusa.

Strzybóg - bóstwo Słowian wschodnich. Wymienia go Powieść minionych lat (s. 267) w katalogu bóstw pogańskich, którym książę Włodzimierz na początku swego panowania postawił w Kijowie posągi, obok - (zob.:) Peruna, Chorsa, Dadźboga, Si(e)margła i Mokosza. W Sło-wie o wyprawie Igora określono strzały łuczników połowieckich mianem „wnuków Strzyboga", co niektórych uczonych doprowadziło do poglądu, że Strzybóg był bogiem wiatru, odpowiednikiem greckiego Eola. Bliższych danych o Strzybogu brak. Druga część nazwy jest jasna, natomiast pierwszy człon „stri-" może pochodzić zarówno z języka słowiańskiego, jak i irańskiego. Możliwe jest również dziedzictwo praindoeuropejskie. Nazwy miejscowe zbliżone do Strzyboga występują także poza Rosją (Strzybóg pod Skierniewicami, strumień Striboc koło Tczewa, poświadczony w XIII w.). W zależności od etymologii imienia, Strzybóg mógłby oznaczać boga rozdającego bogactwa, „boga piękna", „godnego czci", mógłby wreszcie istotnie być antropoizacją siły wiatru.