na dz z pol088

178

przedmiotów żelaznych użytkowanych przez twórców kultury przeworskiej wykazały, iż były one produkowane z wysokowartościowej rudy o niskiej zawartości fosforu (hematyt) i zbliżały się właściwościami do stalowych. Produkcja hutnicza w okresie późnorzymskim bazowała na wielkich pie-cowiskach o regularnym wieloszeregowym układzie. W omawianej kulturze charakterystyczne są również groty oszczepów z zadziorami, bogato niekiedy zdobione między innymi srebrną lub złotą inkrustacją o motywach mających znaczenie kultowe lub magiczne (swastyki, półksiężyce, znaki solar-ne). Twórcy kultury przeworskiej posługiwali się także mieczami obosiecznymi. W okresie wczesnorzymskim były one bardzo podobne do rzymskiego gladiusa. Później upowszechnił się w południowej strefie dorzecza Odr}' i Wisły długi miecz obosieczny.

Najbardziej charakterystycznymi zabytkami są dla omawianej kultury zapinki. Fibule właściwe dla stroju kobiecego wykonywane były częściej z brązu i miały zazwyczaj bardzo ozdobne formy.

We wczesnej fazie okresu rzymskiego dominował w kulturze przeworskiej obrządek ciałopalny. Na cmentarzyskach występowały obok siebie zarówno groby jamowe jak i popielnicowe. Te ostatnie stawały się stopniowo coraz liczniejsze. Pochówki wyposażane były bogato zarówno w ceramikę. jak i wyroby metalowe, przy czym były one z reguły palone na stosie, a większe przedmioty, głównie jednak broń - celowo gięte i łamane. Na Śląsku środkowym. Wyżynie Głubezyckiej, w okolicach Krakowa, na Kujawach. a więc wszędzie tam, gdzie dotarli wcześniej Celtowie występowały sporadycznie groby szkieletowe. Na terenie Mazowsza natomiast na cmentarzyskach kultury przeworskiej występują konstrukcje kamienne w postaci kręgów i bruków.

W młodszych fazach okresu późnorzymskiego na obszarach występowania kultury przeworskiej obserwujemy proces zaniku pochówków popielnicowych, a ich miejsce zajmują różne formy grobów bezpopielnico-wych. Zjawisku temu towarzyszyło pewne zubożenie wyposażenia grobowego i zanik zwyczaju składania do grobów niektórych przedmiotów - np. krzesiw, części skrzynek, kluczy i innych.

Na obszarach zajmowanych przez twórców kultury przeworskiej natrafiono w miejscowości Wólka Łasiecka w okolicach Skierniewic na ślady miejsca kultowego w postaci drewnianych pomostów i palenisk związanych ze składaniem ofiar. Inne obiekty kultowe to wspominane wcześniej sanktuaria i świątynie z Kujaw.

Gospodarka twórców omawianej kultury opierała się na uprawie ziemi i wychowie zwierząt. Istotną rolę odgrywały także inne formy zdobywania środków żywnościowych, a więc zarówno zbieractwo jak i łowiectwo oraz rybołówstwo.

Kultura oksywska

"Nazwa od cmentarzyska w Oksywiu koło Ody ni. Twórcy tej kultury zajmowali na początku młodszego okresu przedrzymskiego obszary Pomorza Nadwiślańskiego, a następnie Pomorza środkowego pif rzeki Parsętę i Drawę. Kultura ta jest silnie spokrewniona z kulturą przeworską, co jest szczególnie dobrze widoczne w nieomal identycznych zwyczajach pogrzebowych.

Cechą charakterystyczną tej kultury jest rozwinięta metalurgia żelaza. Badania specjalistyczne (metaloznawcze) wykazały, iż do produkcji różnych przedmiotów używano wysokowartościowego żelaza o niskiej zawartości fosforytu. Charakterystyczne zabytki to: miecze jednosieczne, groty oszczepów zaopatrzone w zadziory oraz zapinki i wielka rozmaitość klamer do pasa (ryc. 59). Ceramika to charakterystyczne naczynia wazowate zdobione ornamentem metopowym (ryc. 60), składającym się pasma.pól wypełnionych różnymi motywami.

Obszary położone nad dolną Wisłą to strefa koncentracji bogatych grobów wyposażonych w przedmioty metalowe, zwłaszcza broń. Występują tu także liczne importy celtyckie oraz italskie naczynia wykonane z brązu. W literaturze przyjmowana jest w związku z tym teza, iż rozwój tych obszarów związany był zapewne z silnymi kontaktami z południem i intensywnym oddziaływaniem procesów latenizacji. Miało to mieć związek z handlem bursztynem.

Kultura wielbarska (wschodniopomorsko-mazowiecka)

Powstała na obszarach zajmowanych do tej pory przez kulturę oksywską w wyniku poważnych zmian dokonujących się tu na początku okresu rzymskiego. Pojawiają się przede wszystkim cmentarzyska birytualne z grobami ciałopalnymi i szkieletowymi. Z ich wyposażenia znika całkowicie broń i narzędzia (występujące jedynie sporadycznie), pojawiają się natomiast w znacznych ilościach ozdoby (bransolety, wisiorki, paciorki i później także naszyjniki).

Obok zmian w zwyczajach pogrzebowych obserwujemy także szereg przeobrażeń w ogólnym charakterze tej kultury. Zmiany te łączono z pojawieniem się Gotów, co sprawiło, iż kultura archeologiczna pojawiająca się