na dz z pol007

14

Badania wykopaliskowe archeolog podejmuje w celu odtworzenia u-kładu obiektów nieruchomych i przedmiotów ruchomych, zdeponowanych pod ziemią w sedymentach antropogenicznych lub przyrodniczych określanych mianem warstw kulturowych. Poszczególne obiekty zamieszkiwane być mogły w pradziejach przez człowieka przez krótszy i niekiedy szalenie długi okres. W związku z tym archeolog, ma do czynienia z obiektami jednowarstwowym i.., i wielowarstwo-w y m i. Na podejmującego badania wykopaliskowe archeologa spada obowiązek ich prowadzenia zgodnie z obowiązującymi i bezwzględnie respektowanymi w środowisku zasadami. Rozkopywane warstwy kulturowe są bowiem niszczone najczęściej bezpowrotnie. Rejestrowanie układów zabytków nieruchomych i ruchomych to podstawowy obowiązek prowadzącego badania terenowe. Pozyskiwany materiał zabytkowy poddawany zostaje konserwacji, a przedmioty uszkodzone także rekonstrukcji. Po zakończeniu tych czynności rozpoczyna się gabinetowa część pracy archeologa polegająca na opracowaniu materiału zabytkowego.

Podstawowe znaczenie ma dla archeologa określenie wieku odkrywanych artefaktów.

4. Metody datowania zabytków archeologicznych

Opracowując archeologiczny materiał zabytkowy badacz pradziejów dąży przede wszystkim do ustalenia chronologii względnej i absolutnej. Pierwsza ma na celu określenie wzajemnego następstwa w czasie różnych zabytków archeologicznych, druga - sprecyzowanie datowania tych znalezisk w ramach obowiązującego obecnie systemu rachuby czasu. O periodyzacji i chronologii starożytnych dziejów ziem polskich będzie mowa w rozdziale następnym, Tu ograniczę się więc jedynie do krótkiego scharakteryzowania metod datowania zabytków archeologicznych.

Za najpewniejszy sposób ustalania chronologii względnej archeolodzy uważają metodę stratygraficzną opierającą się na założeniu, że na. obiektach wielowarstwowych, w odniesieniu do których możemy tę metodę jedynie stosować, warstwy zalegające niżej są Starsze. Inne metody polegają na badaniu zasięgu przestrzennego pewnych przedmiotów, ulegającego zmianom w ciągu wieków, co umożliwia wydzielenie różnowie-kowych stref rozpowszechniania tych wytworów. Do metod tego typu należy między innymi metoda kartograficzna lub zonogra-f i c z n a.

0>{aa

Podejmując próbę ustalenia wzajemnej kolejności zjawisk zachodzących w pradziejach archeolodzy opierają się także na metodzie znalezisk zwartych. Zakłada ona mianowicie, iż wytwory występujące ze sobą w tego typu zespołach, a więc głównie w grobach i skar-^yŁ bach o niezaburzonych układach są sobie współczesne.

Jeszcze inną metodą, służącą archeologom do ustalania chronologii względnej, jest tzw. metoda stratygrafii horyzontalnej. Polega ona na założeniu, iż zespoły zwarte, przede wszystkim groby na cmentarzyskach, układają się często w różnowiekowych strefach, których badania pozwolą na grupowanie zespołów chronologicznie bliskich. Ich następstwo stanowi podstawę ustalenia chronologii względnej. Ustalając ją archeolodzy korzystają także z metod zapożyczonych z nauk przyrodniczych. Szczególnie przydatne są tu zwłaszcza metody: kolagenowa i fluorowa, polegające, z grubsza rzecz ujmując, na ustalaniu względnego wieku kości na podstawie stopniowo zachodzących w nich zmian chemicznych.

Znacznie większych trudności nastręcza archeologom ustalanie chronologii absolutnej. Najczęściej stosowaną jest tutaj tzw. metoda historyczna, zwana czasami także metodą importów. Opiera się ona zasadniczo na fakcie wcześniejszego pojawiania się na Bliskim Wschodzie i w krajach śródziemnomorskich własnej rachuby czasu oraz źródeł pisanych. Wytwory pochodzące z tych terenów, np. ceramika rzymska powlekana pokostem, tzw. terra sigillata, spotykana w grobach i osadach pierwszych wieków naszej ery (dalej: n.e.) także na ziemiach polskich, współwy-stępując w zespołach zwartych z zabytkami miejscowego pochodzenia pozwalają na ich datowanie bezwzględne.

Dla okresów starszych natomiast metodami określania chronologii absolutnej są metody przyrodnicze. Za najbardziej skuteczną uchodziła do tej pory metoda opierająca się na badaniu rozpadu radioaktywnego izotopu węgla C-14. Ostatnio duże nadzieje pokładają archeolodzy w metodzie dendrochronologicznej. Opiera się ona na powszechnie znanym fakcie, iż drzewa w czasie wegetacji wytwarzają corocznie pierścienie. Po liczbie tych pierścieni można łatwo ustalić wiek drzewa. Odwołując się do metody dendrochronologicznej pamiętać musimy, iż wspomniane wyżej pierścienie drzew nie mają jednakowej szerokości. W niektórych latach, w stosunkowo sprzyjających warunkach atmosferycznych pierścienie są dość szerokie, w innych, np. suchych lub zimnych, znacznie węższe. Wykorzystując od pewnego czasu komputery i czytniki optyczne stosunkowo łatwo jest rejestrować i tworzyć krzywe dendrologicz-