Na skałach�lvados4

..............——-Sygictyiialu. Ml jśijśjlś CutwitOS to srfflrtj

. tego człowieka serca i umysłu, który przerastał ich wszystkich gruntowną nauką, bystrością spostrzeżeń, gemal nością pomysłów i sumiennością wykonania” .

"Współczesna powieść we Francji”, zbiór artykułów Syg. obejmujący twórczość Flauberta. Daudeta.

Zoli i braci Ooncourtów, powstawała w latach 1(81-1883. Prawi* równocześnie z narodzinami tego ważnego, "przełomowego" w historii naszego pozytywizmu, zbioru studiów, powstaje pierwsza powieść tego wybitnego ktytyka - "Na skałach Calvadot" (1883), której rękopis nosi datę 1880. Źródłem inspiracji dla tego utworu, będącego wnikliwym studium r środowiska, na którego tle rysują się dzieje córki i Zony rybaka. Berty, był niewątpliwie naturalizm francuski. "Powieść jest rzeczywiście francuska - stwierdza Kulczycka-SalonJ- nie tytko przez swój temat, ale także przez konsekwentne, wierne w stosunku do doktryny estetycznej naturalizmu zastosowanie francuskiej metody pisarskiej. Jej ośrodkiem fabularnym są tak częste w powieści francuskiej, dzieje trójkąta małżeńskiego C . i* Wprawdzie autor upodobnił Bertę do Emmy Bovary (stosunek do świata i mężczyzn ukształtowany przez sentymentalne lektury, typ wrażliwości obcej w prymitywnym, zbrutalizowanym środowisku), ale zarazem znalazł się pod wpływem tych cech pisarstwa Zoli, które tak ostro krytykował.

Jak podkreśiąją jednomyślnie historycy literatury, "Na skałach Calvados" jest pierwszą (wg niektórych jedyną) realizacją powieści eksperymentalnej. "Można nawet określić to bardziej dosadnie - dodaje Ewa Paczoska -jest to eksperyment teoretyka przeprowadzony w laboratorium urządzonym przez francuskich naturalistów". Wśród elementów naturalistycznego kanonu na pierwszym miejscu ,;vymieniono szczegółowo i precyzyjnie opracowany opis środowiska, w którym żyją bohaterowie i które ich ukształtowało. "Dokładny opis natury wystarcza - donosił Przewóski z Paryża - należy ją przyjąć taką. jaką jest. bez okrawania jej i przerabiania; sama przez się jest dostatecznie piękna". Nie dla wszystkich było to piękne. Naturalizmowi zarzucano dokumentaryzm, encyklopedyzm, protokołowanie i kopiowanie rzeczywistości, pisano o "manii opisowości", która zmienia się w swoistego rodzaju "sztukę dla sztuki”, czyli w mnożenie opisów dla samych opisów, bez istotnej potrzeby, bo tego wymagała osobliwie rozumiana wierność wobec rzeczywistości. Opis nafuralis-tyczny traktowano jako konstytutywny składnik tworzywa powieściowego i ważny element strukturalny. W tej roli był interpretowany jako czynnik destruktywny, zakłócający przebiegi fabularne lub odwrotnie - bywał wynoszony ponad inne pierwiastki dzieła, awansując na pozycje dominanty kompozycyjnej, zdecydowanie górującej nad akcją^- W każdym wypadku, niezależnie od oceny, odbierany był jako nowość, chociaż skądinąd wiadomo, że związek między realistyczną szczegółowością a pewnymi specyficznymi aspektami techniki narracyjnej jest cechą powieści od czasu jej narodzin. Wszystkie te uwagi można oczywiście odnieść do powieści Sygietyńskiego.

"Na skałach Calvados” zawiera informacje przyrodniczo-geograficzne, architektoniczne, socjologiczne: deskrypcje miejsc, krajobrazów, domostw, interieurów, przedmiotów, etc, Przy czym narracja została tu podporządkowana regule obiektywizycji. ale, jak zauważa Jerzy Michno: "pisarz odjął narratorowi jedynie znajomość osób i sytuacji konkretnie postrzeganych, natomiast nie ograniczył w niczym jego wiedzy o środowisku, o świecie". Jest to więc - dodaje Ewa Paczoska - typ narracji komentującej, w której "opowiadać? pełni rolę interpretatora, odwołując się do opinii środowiska". Opis bowiem powinien być odbierany przez czytelnika jako uzależniony od spojrzenia postaci patrzącej Uej możliwości widzenia), a nie od wiedzy pisarza - mimo że wiadomości pochodzące z tych dwóch źródeł mogą być sprzeczne. Ta zolowska technika punktów widzenia -jak trafnie zauważyła Ewa Paczoska - ulega zawieszeniu wobec wątku, postaci i problemu Armanda de Coux: ”w momencie jego pojawienia się utwór rozpada się na dwie odrębne części - naluralistyczne studium środowiska i powieść o powieści. Zmianie ulega narracja, staje się podmiotowa, polemiczna, naznaczona fizycznością narratora, który używa określeń silnie nacechowanych emocjonalnie, posługuje się ironią i drwiną". Polemika ta wykracza już poza ramy utworu i dotyczy mieszczańskiej estetyki i literatury. Natomiast postaci Berty i Orange'a skonstruowane są według naturalistycznego schematu: zdeterminowane przez dziedziczność i środowisko, realizują swój los, którego zasadnicze elementy są dane, wszelkie niespodzianki mogą dotyczyć jedynie mniej ważnych szczegółów. Na obie postaci autor patrzy "od zewnątrz", obserwuje ich zachowanie, notuje skrupulatnie ich skąpe wypowiedzi, towarzyszy im w codziennej krzątaninie, zachowując postulowany przez naturalistów obiektywizm bezstronnego obserwatora.

Powieść Syg. nie spotkała się ze zbyt dużym zainteresowaniem krytyki. Jej przyjęcie Teodor Tomasz Jeż nazwał "niekoniecznie uprzejmym” w przeciwieństwie do noweli o skałotoczu, która od razu zyskała rozgłos i uznanie. Była właściwie pierwszym utworem Syg., przyjętym bez zastrzeżeń charakterystycznych dla ówczesnej recepcji utworów naturalistycznych. Nieco później z podobną aprobatą spotkała się napisana przez Dygasińskiego monografia mysikrólika ("Gody życia", 1901).

4