Obraz
0

24 II. Władza i władza polityczna

Konieczność tej walki, w najbardziej skrajnych ujęciach, usprawiedliwiać ma odstępstwa od zasad moralnych, a eliminacja jednostek słabszych uznawana jest za warunek przetrwania ludzkości jako gatunku. Człowiek jest tu postrzegany przede wszystkim jako element przyrody, przynajmniej w swojej biologicznej strukturze. Nie powinien mieć zatem wyrzutów sumienia, kiedy walkę, która trwa w świecie przyrody, przenosi w świat ludzki i toczy ją na podobnych zasadach. Niektórzy filozofowie (np. F. Nietzsche) uwypuklali znaczenie psychicznej i biologicznej siły i woli mocy jako źródeł władzy i cnót usprawiedliwiających jej sprawowanie.

24. W naszych rozważaniach zwracamy się jednak ku ujmowaniu i wyjaśnianiu zjawiska władzy jako zjawiska kulturowego,

nie zaś głównie (a tym bardziej jedynie) przyrodniczego. Nawiązujemy tym samym do znanego od dawna metodologii nauk (filozofii nauk) podziału: nauk o kulturze i nauk o przyrodzie. Nauki o kulturze są naukami rozumiejącymi, uwikłanymi w oceny, w wartościowanie. Ten, kto uprawia naukę, jest również przedmiotem badań, człowiek bada sam siebie i swoje wytwory kulturowe. W naukach o przyrodzie - o świecie wobec człowieka zewnętrznym (a jeśli nie całkowicie zewnętrznym, bo człowiek, twór przyrody, bada samego siebie także od strony swej biologicznej natury) - mamy do czynienia z faktami obiektywnymi, których się nie wartościuje. Inaczej jest w naukach o ludzkich tworach kulturowych, na przykład o państwie, prawie, dziełach literackich, moralności, ideach itp. Tu wartościowanie jest elementem opisu, tu dystans do badanego przez człowieka zjawiska jest niemożliwy. Można zatem negatywnie lub pozytywnie (np. moralnie) oceniać działania tego czy innego władcy, poddawać ocenie - w kategoriach estetycznych - dzieło sztuki, chwalić sprawiedliwość prawa lub ganić jego niesprawiedliwość. Niekoniecznie jednak jest to równoznaczne z subiektywizmem w doborze kryteriów wartościowania, nie jest też tożsame z brakiem obiektywizmu w doborze przedmiotu badań, stosowanych metod oraz w prezentacji wyników dociekań.

O wymiarze kulturowym zjawiska, jakim jest władza, świadczy także to, iż realizowana jest ona z reguły w ramach określonych norm ludzkiego postępowania. Te zaś odzwierciedlają dominujące

w danym społeczeństwie przekonania aksjologiczne o zabarwieniu moralnym, religijnym, estetycznym, prakseologicznym, ekonomicznym i politycznym. Przekonania owe są z kolei bardzo istotnym elementem obrazu kulturowego danego społeczeństwa. Z punktu widzenia naszych głównych zainteresowań najważniejszym zespołem takich norm jest prawo. Zaplecze aksjologiczne obowiązującego w danym społeczeństwie prawa jest zarazem najważniejsza częścią .iksjologicznego fundamentu państwa, w którym to prawo jest obowiązującym systemem norm postępowania.

25.    Wspominaliśmy wcześniej, że władzę można sprawować faktycznie (posiadać) per/acta oraz na podstawie norm społecznych. Zbój napadający podróżnych na rozstaju dróg będzie uosabiał działającego per facia - bez umocowania w obowiązujących normach moralnych, obyczajowych i prawnych, policjant zaś - osobę, która działa, a przynajmniej działać może, na podstawie tych norm.

26.    W polskim języku polityki i prawa nie zawsze rozróżnia się te dwie sytuacje (por. G. L. Seidler). Władza w obu przypadkach określana bywa tak samo. Niektórzy jednak autorzy, na przykład posługujący się językiem francuskim (por. A. Passerin d’Entreve), wykorzystując właściwości znaczeniowe tego języka, wprowadzają dosyć wyraźne dystynkcje.

Słowo la puissance oznacza w ich ujęciu władzę: siłę, potęgę. Odnosi się ono do władzy faktycznej, a nie do usprawiedliwionej normami moralnymi, prawnymi, obyczajowymi, organizacyjnymi. Naga siła zbója, jego przewaga fizyczna nad bezbronnym podróżnym pozwala mu zająć uprzywilejowaną pozycję w stosunku władczym; pozwala mu na faktyczne {per facto) wymuszanie na swych ofiarach zachowań, które nie miałyby miejsca, gdyby nie nastąpiło wymuszenie.

Słowo le pouvoir oznacza władzę opartą na normach (w formie czasownikowej pouvoir oznacza „móc”). Władzę w tym znaczeniu legitymuje jakiś zespół norm - w zależności od tego, w jakim układzie organizacyjnym (wspólnota władzy) zjawisko to się pojawia - prawnych (państwo), statutowych (stowarzyszenie, związek), praw kanonicznych (Kościół katolicki) itp. Powstaje