Obraz
4 (67)

22 JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO

osoby ludzkiej i społeczeństwa. Jak bowiem należy postępować, wynika z natury rzeczy, z prawa natury.

Trzy teorie na temat stosunku jednostki do społeczeństwa

Eberhard Welty, Jan Piwowarczyk słusznie wskazuje, że rozwiązanie problemu stosunku osoby ludzkiej do społeczeństwa jest przesądzone wyjaśnieniem istoty społeczności ludzkiej i określeniem miejsca w niej jednostki ludzkiej¹³. Wyjaśnienie bowiem stosunku między dwoma wielkościami zależy niewątpliwie od wyjaśnienia natury i rodzaju tych wielkości. W historii myśli społecznej ścierają się po dziś dzień trzy różne ujęcia istoty społeczności, a zarazem trzy różne stanowiska w ujmowaniu i określaniu stosunku między człowiekiem a społeczeństwem¹⁴.

W starożytności Platon, a w czasach nowożytnych Herbert Spencer, uważając społeczeństwo za pierwsze, pierwotne i wyższe w stosunku do człowieka, uznając społeczeństwo za organizm, a hipostazując państwo, stworzyli fundamenty teorii organicystycznej o społeczeństwie i totalitarnej w ujmowaniu stosunku jednostki do społeczności. Poglądy Spencera kontynuowali: A. Schaffie, R. Worms, J. Novicow, A. Fouillee, P. Lilienfeld, zaś O. Spann i Hegel, chociaż wychodzili z innych założeń, ostatecznie uznali społeczność za byt substancjalny, za całość pierwszą, za organizm, jednostkę ludzką zaś za cząstkę tej całości. W świetle tych poglądów społeczeństwo jako całość wcześniejsza - organizm - decyduje o naturze, o istocie swej części, jaką jest człowiek. Z tym stanowiskiem łączy się również pogląd Durkheima, jak i poglądy twórców innych systemów socjologicznych, uznające społeczeństwo za rzeczywistość pierwotną, a jednostkę ludzką za część i wytwór społeczeństwa. Stosownie do tego ujęcia natury społeczności osoba ludzka sama w sobie nie ma żadnych celów, spełnia jedynie funkcje względem organizmu. Społeczność tylko jako całość, jako organizm ma swoje cele, istnieje sama przez się. Jednostka

¹³ J. Piwowarczyk, Podstawy personalizmu, „Tygodnik Powszechny”, 1951, nr 35; Welty, dz. cyt., s. 16, 48.

^M P. Sorokin wyodrębnia cztery główne teorie: mechanicystyczną, nominalistyczną (atomis-tyczną), organicystyczną i funkcjonalną. Jednakże teoria mechanicystyczną i atomistyczna w istocie różnią się tylko sposobem uzasadnienia poglądów; por.: P. Sorokin, The Contem-porary Sociological Theories, New York 1928, s. 195. T. Szczurkiewicz wyróżnia również cztery teorie, por.: T. Szczurkiewicz, Rasa, środowisko, rodzina, Poznań 1938. Ks. Franciszek Mirek (dz. cyt., s. 491 i n.) wyodrębnia siedem teorii, ale wszystkie one dadzą się sprowadzić do trzech głównych poglądów na istotę społeczności.