Obraz
8 (148)

ograniczonej dwiema kategoriami: podmiotowość - przedmiotowość. Uznaje, iż każdy człowiek w niektórych dziedzinach jest bardziej upodmiotowiony, a w innych bardziej uprzedmiotowiony. Przekonanie o wpływie na zdarzenie, jako jeden z warunków upodmiotowienia, związane bywa zazwyczaj z jego zainteresowaniami pewnymi dziedzinami życia. Tam, gdzie człowiek niejako oddaje połę innym dominuje uprzedmiotowienie. W procesie wychowania ważne jest to, aby pedagog umiał rozpoznać położenie wychowanka w stosunku do wyodrębnionych tu kategorii podmiotowości i przedmiotowości.

Podsumowując obrady konferencji naukowej poświęconej problemowi podmiotowości w filozofii, socjologii i pedagogice B. Suchodolski (1993) zadał uczestnikom dyskusji fundamentalne pytanie, czy podmiotowość jest w ogóle potrzebna, a jeśli tak, to ile nadać podmiotowości w wychowaniu. Chodzi zarówno o podmiotowość wychowanków, wychowawców jak i innych organizatorów procesów edukacyjnych. Podmiotowość jawi się jako skomplikowany problem wymagający interdyscyplinarnego podejścia i rozpatrywania go w różnych kontekstach teoretycznych. Podstawowe pytania dotyczą wskazania czynników rozwoju podmiotowości w osobie ludzkiej, granic tej podmiotowości, jej relacji z innymi podmiotowościami, wreszcie zagadnień fundamentalnych, o charakterze ontologicznym. Pojawia się zatem i taki problem: jak istnieje podmiotowość, czy jest ona wytworem świadomości, czy może jakichś innych czynników psychicznych? Odpowiedzi na te pytania, o fundamentalnym znaczeniu dla pedagogiki, określają także relacje między kategorią podmiotowości a ideałem wychowawczym. A stąd już prosta droga do wskazania zależności między kategorią podmiotowości a konstruowaniem programów edukacyjnych. Zresztą podmiotowość i partnerstwo idą tą samą drogą. Analizując kategorię podmiotowości podejmuje się zawsze problem partnerstwa występujący niejako w tle tego pierwszego.

Na podstawie analizy literatury naukowej można powiedzieć, że wszelka refleksja o podmiotowości odwołuje się zawsze do założeń filozoficznych dotyczących istoty człowieka i jego miejsca w rzeczywistości. Myślenie wyrastające z filozofii i do niej się odwołujące jako arbitra w orzekaniu o prawomocności głoszonych sądów obejmuje wiele dziedzin refleksji humanistycznej. Dotyczy to tym bardziej zagadnienia podmiotowości niezwykle skomplikowanego i jednocześnie ważnego w rozpatrywaniu rozwoju jednostki ludzkiej i całego gatunku.

Tlhociaż problem podmiotowości został zauważony w okresie starożytności, a potem także zajmowali się nim przedstawiciele filozofii średniowiecznej, to jednak dopiero w czasach nowożytnych nadano mu nowych znaczeń (por. J. Górniewicz 1994, K. Krzyżewski 1995). Kartezjusz wyraźnie oddzielił świat subiektywny (podmiotowy) od świata obiektywnego (świata przedmiotów). Świat podmiotowy kieruje się odmienną logiką zdarzeń, niż świat obiektywny. Podmiot jest istotą myślącą i czującą. Podmiot kreuje idee, przeżywa doświad-

30