Obraz3 (49)

pośrednich postaciach. Wyrazem jego jest np. obrzęd namaszczeni^ nia panującego. Czasami i dzisiaj występuje deifikcja dyktatora, wodza, ale już jako objaw patalogiczny. Świadomie czy nieświadomie, chce się przenieść uczucia religijne na osobę władcy. Ale nie może to stać się stałą instytucją polityczną. Ludzie dziś nie oswoją się z tem, że boskość dyktatora wciela się w duszę jego następcy, lub tembardziej następców.

Rządy uświęcone, w ściślejszem znaczeniu tego wyrazu, należą do przeszłości. Możliwe były wówczas, gdy religja, wyznawana przez społeczeństwo, była wyłączną religją państwa, gdy nie sięgała poza jego granice. Wtedy bowiem kult religijny był kultem boga ludu wybranego, był kultem państwowych instytucyj i całej ich hierarchji. Były to religje surowe, groźne, które czy to postrachem, czy też swoją tajemniczością, trzymały całe społeczeństwo w mocnych ryzach. Kto poddawał w wątpliwość istniejącą władzę, ten bluźnił przeciw bogu czy bogom, ten narażał się na straszliwe kary.

Teokracja straciła rację bytu z chwilą, gdy powstał katolicki Kościół powszechny. Objął on różne ludy, różne państwa, nie mógł więc związać się ściśle z jednem państwem. Nie mógł i nie chciał dążyć do jakiegoś uniwersalizmu ustrojowego. Walczył nieraz z władzą świecką o swoje stanowisko w państwie, ale nie dążył zasadniczo do zdobycia świeckiej władzy; nie zapominał o słowach: „Królestwo moje nie jest z tego świata".

Nie stanowi wyłomu w tej zasadzie fakt istnienia państwa kościelnego; chodzi tu o cel specjalny, o zabezpieczenie niezależności głowy Kościoła. Charakter teokratyczny miały niewątpliwie rządy w państwie indjańskiem Jezuitów w Paragwaju, ale to bardzo odrębny przypadek. Rządy świeckie starały się bardzo często o uświęcenie przez Kościół. Kościół nieraz pomagał różnym rządom, uczył posłuszeństwa dla tych, którzy nie działały sprzecznie z nakazmi religji, Ale te różne rządy żyły już własnem życiem, pierwiastek uświęcenia ich przez Kościół miał już dodatkowe znaczenie.

I nie można przypuścić, by w dzisiejszych czasach ten pierwiastek mógł odzyskać dawną doniosłość. Ani Kościół nie chce go dzisiaj wysuwać na czoło, ani też nie przemawia on silnie do wyobraźni dzisiejszych narodów.

4. Przywiązanie do dynastji,- Wiadomo dobrze, jak wielką wagę w dziejach odegrał pierwiastek dynastyczny. Dynastja była cementem, spajającym wielkie państwa; przywiązanie do niej przechodziło z pokolenia w pokolenie, trwało przez wieki, mimo niepowodzeń i błędów, popełnianych przez przedstawicieli dynastji.

Składały się na to najrozmaitsze pierwiastki. Urok uświęconej osoby, urok władcy „z bożej łaski", tradycja, bierność, brak śmiałości przypuszczenia, by mogły istnieć rządy, oparte na innej zasadzie. Czy jednak w dzisiejszych Czasach pierwiastek dynastyczny może byś głównem źródłem stałości i rozwoju państwa?

Trzeba dać na to negatywną odpowiedź. Nie wynika z tego, że się odrzuca a 1 i m i n e monarchję, jako formę ustroju państwa. W ostatnich czasach monarchja, która doznała tak bolesnych ciosów po wielkiej wojnie, zaczyna w Europie objawiać dużą żywotność. Niektóre kraje przechodzą od dyktatury do monarchji albo w ten sposób, że powołują z powrotem wypędzoną dynastję, albo też monarcha wyrasta na czynnik, zdolny do likwidacji skutków dyktatury.

Czem jednak może się stać dzisiaj monarchja i czem jest w państwach, które mają ustrój monarchiczny? Niema już dzisiaj monarchów z bożej łaski, którzyby rządzili absolutnie lub półabsolutnie, którzyby sarni rozstrzygali o najważniejszych sprawach, o wojnie i pokoju. Monarchja jest i może być symbolem jedności państwa, wyrazem najogólniejszych uczuć narodu, czynnikiem, który stoi ponad zmiennością rządów i walkami wewnętrznemi. Utrzymała się dlatego, że odsunęła od siebie rozstrzyganie najważniejszych spraw na własną rękę. Dzisiejsza monarchja godzi się zarówno z demokracją parlamentarną, jak i dyktaturą. W Wielkiej Brytanji monarchja jest mocno zakorzeniona; ale i faszyzm we Włoszech nie usunął monarchji, lecz wplótł ją w swój system. Naród angielski jest przywiązany do króla, żywi do niego entuzjazm, ale dobrze wie o tem, że ten król nie pójdzie wpoprzek jego woli, wyrażonej w wyborach do parlamentu. We Włoszech monarchja, mimo potężnej postaci Mussoliniego, nie straciła znaczenia, a bo-

Siła i prawo 4