Systematyka poj�cia na egzamin z wyk�ad�w (3)

:_>ł^    ^ ~ duży, widoczny z daleka kwiatostan. Tak jest np. u słonecznika. Jego pojedynczy mbyhrtat to w istocie setki malutkich kwiatków zebrane w koszyczek. Niektóre

_    __    niają specjalną budowy, dzięki której pod ciężarem owada 2iamię słupka wygina się, dotykając go i zbierając przylepiony na nim pyłek, zebrany na innych kwiatach

ssafwa, ?- :słmy, które do zapylenia wymagają pyłku innych roślin danego gatunku nazywane są obcopylnymi (np. konwalia majowa.

Zapylanie kwiatów przez zwierzęta, głównie owady, to szkolny przykład symbiozy: owad zyskuje pokarm, roślina możliwość rozmnażania płciowego. Jednak równowaga ta jest chwiejna, a czasem jedna strona oszukuje. Oszustami bywają również rośliny.

Owady nie zapylają kwiatów z altruizmu. Odwiedzają je w poszukiwaniu nagrody, którą jest najczęściej pokarm (nektar, pyłek, ciałka oleiste), a przy okazji przenoszą pyłek z kwiatu na kwiat. Wytworzenie kwiatów oraz zapewnienie owadom wiktu kosztuje, a na dodatek nie zawsze zapylacze są skuteczni - czasem spijają nektar, nie dotykając słupków i pręcików. Oprócz prawdziwych zapylaczy, rośliny muszą więc utrzymywać jeszcze całą bandę darmozjadów. Nic dziwnego, że starają się zminimalizować koszty.

Najdłuższa ostroga I

Jal< chwTejna jest równowaga między zapylaczami a zapylanymi roślinami, ilustruje przykład madagaskarskiego storczyka Angraecum sesąuipedale. Ta epifityczna roślina o pięknych białych kwiatach jest zapylana przez ćmy, czyli motyle nocne. Motyle mają aparat gębowy w postaci długiej trąbki (zwiniętej, kiedy nie jest w użyciu), którą wysysają nektar. Tacy zapylacze mogą być jednak mało skuteczni, długa trąbka bowiem umożliwia motylowi sięgnięcie do nektarników w kwiecie bez wchodzenia do jego wnętrza. Owad może nie dotknąć słupka ani pręcików - u storczyków prętosłupa, czyli zrośniętego słupka i pręcika.

Rozwiązaniem jest gromadzenie nektaru w długiej rurce, będącej uchyłkiem jednego z płatków. Taką rurkę nazywamy ostrogą. Ponieważ trudniej się dostać do nektaru w ostrodze, motyl musi wcisnąć się w kwiat, dokonując zapylenia. Kwiaty z dłuższymi ostrogami mają większe szanse na zapylenie od tych z ostrogami krótkimi, a zatem to one wydają nasiona. Ale podobnie jest z motylami - te z długimi trąbkami zdobywają więcej pokarmu, ponieważ mogą sięgnąć do wszystkich kwiatów. Tym samym pozostawią więcej potomstwa niż te z krótkimi.

Z pokolenia na pokolenie średnia długość ostrogi i średnia długość trąbki stopniowo wzrastają, aż osiągną kres dyktowany przez ograniczenia konstrukcyjne. Zbyt długa ostroga może bowiem łatwo ulec uszkodzeniu, a zbyt długa trąbka - przeszkadzać w lataniu. Rekordzistą pod tym względem jest Angraecum sesquipedale, długość jego ostrogi sięga bowiem 30 cm! Dość długo po odkryciu tego storczyka jego zapyłacz pozostawał nieznany. Jednak Karol Darwin, który zajmował się m.in. biologią zapylania storczyków, przewidział, że skoro jest taki kwiat, to musi być i odpowiedni zapyłacz. Okazała się nim ćma Xanthopan morgani subsp. praedicta o trąbce osiągającej 24 cm długości.

Najsilniejszym popędem jest popęd seksualny. To zrozumiałe - w ewolucyjnej grze biorą udział tylko te osobniki, którym udaje się pozostawić potomstwo i przekazać swój zestaw genów następnemu pokoleniu. Rośliny wykorzystały ten popęd do swoich własnych celów. Kwiaty pewnych storczyków są bowiem zapylane przez samce niektórych błonkówek.

Celuje w tym zwłaszcza rodzaj Ophrys, czyli dwulistnik, który ma około 140 gatunków. Dolny płatek kwiatu, tzw. warżka, jest wydęty, zgrubiały i przypomina odwłok samicy owada. Bywa lekko owłosiony, czasem z niebieskawym lusterkiem (jak u Ophrys speculum) udającym opalizujące, złożone skrzydła pszczoły lub osy. Dodatkowo, wydziela feromony typowe dla samic określonego gatunku owadów! Zwabiony samiec próbuje kopulować z atrapą samiczki, zapylając przy tym storczyk. Pd zapyleniu kwiat przestaje wydzielać feromony.

Species Pimitmum - działo opublikowana w 1753 przez Karola Linnahsza, zawierające wykład jago systanu klasyfikacyjnego rośiiu Opisy w nmi zawarte uznano w taksonomii roślin za pierwsze prawidłowo opublikowane naukowe definicj e gatunków

Drugie wydanie opublikował Laaneasz w 1 *>3 i Następnie było parokrotnie wznawiane i uzupełniane, mm przez Carla Ludwiga von Wdłdenowa (w latach 1797-1830) (pod tyra samym tytułem) i Alberta GottSieda Dietricha fi 831-1833) . gccne przy ery skrót tytułu Speaesplantarum stosowany w wypisach bibliograficznych, to Sp, PL lub Sp. pL, a wydanie 2. to Sp. PJL, ud. 2 łub Sp. pL, ud. 2.

y>ał|hologiJ^ nauka o budowie ziarn pyłku i zarodników roślin niższych oraz drogach ich przemieszczania się (aeropalinologia).

Wykorzystywana głównie w badaniach paleobotanic2nych nad polodowcową historią roślinności (metoda pyłkowej analizy) ora2 w systematyce roślin.

| Paleobotanika^ dział paleontologii, zajmujący się morfologią porównawczą, pgtgmią i roameszczemem roślin kopalnych żyjących w minionych epokach geologicznych, których szczątki aoirwały do naszych czasów w postaci skamieniałości nasion, owoców, pyłku, zaroSmEown^cTT fragmentów organów wegetatywnych, np.: pni, korzeni, kory oraz odcisków i ośrodek.

Zadaniem paleobotaniki jest określenie związków pokrewieństwa pomiędzy wymarłymi i współczesnymi grupami roślin i ustalenie na tej podstawie kierunków ewolucji świata roślinnego. Paleobotanika zajmuje się także odtworzeniem historii zmian roślinności w okresie polodowcowym na podstawie tzw. analizy pyłkowej pokładów torfu - paleopalinołogia.

J Binominalne nazewnictwo : wprowadzone przez Linneusza, polega na tym, że nazwa każdego gatunku składa się z dwóch wyrazów: pierwszy to

kład

ib

:dego

nazwa rodzajowa (rodzaj, do którego należy gatunek) i drugi będący nazwą gatunku, npfm5nisżekTekarskl/ jaszczurka zwinka, borowik szlachetny.

i Kiasyfikowanł^obieklow jest niezbędne wówczas, gdy mamy do czynienia z większą ich liczbą. Taki zbiór wymaga skatalogowania, w przeciwnym wypadku trudno byłoby się nim 'posługiwać. Ten sam zbiór można klasyfikować na podstawie różnych kryteriów. Dziedziną biologii, która zajmuje się klasyfikowaniem organizmów jest systematyka.

Klasyfikacja jako proces polega na tworzeniu logicznego systemu kategorii systematycznych obejmujących wszelkie łub określone organizmy.

Podstawową jednostką klasyfikacji biologicznej jest gatunek biologiczny. Gatunki pogrupowane są w rodzaje, te z kolei łączy się w rodziny, rodziny w rzędy i tak dalej, aż do królestw. Każdą z rang można w razie potrzeby dzielić na podrangi, np gatunek dzieli się czasem na podgatunki, rasy i odmiany. Najlepszym przykładem może być gatunek kota domowego, w którym olbrzymia różnorodność form zmusza hodowców do wyróżnienia niezliczonej niemal liczby ras i odmian. Z podobnym zjawiskiem możemy się spotkać również w przyrodzie, zwłaszcza wówczas, gdy dany gatunek zamieszkuje obszar o znacznym zróżnicowaniu środowiska. Taka mozaikowatość środowiska sprzyja wytwarzaniu podgatunków i ewentualnej specjacji.

Przyjęło się, że porównywalne rangi w systematyce roślin i systematyce zwierząt mają odmienne nazwy: w królestwie zwierząt wyróżnia się np. gromadę, która w królestwie roślin ma odpowiednik w postaci klasy. Natomiast gromada w świeoie roślin odpowiada typowi w królestwie zwierząt. Winą za to zamieszanie należałoby obarczyć polskich systematyków, którzy nazwę gromady przypisują odmiennym rangą kategoriom. W nowszej literaturze polskiej dopuszcza się stosowanie nazwy typ zarówno dla roślin jak i dla zwierząt.

Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek klasyfikacji (taksonów) nadaje się nazwy łacińskie: