Obraz4 (117)

Zagadnienie 21

Kapitał społeczny ■* termin wprowadzony w sposób systematyczny do literatury socjologicznej w latach siedemdziesiątych przez Pierra Bourdieu a następnie rozpowszechniony w przez Jamesa Colemana, Oba nazwiska związane są jednocześnie z dwiema odmiennymi szkołami rozumienia i definiowania tego pojęcia.

Podejście Colemana i Putnama

Szkołę Colemana reprezentuje przede wszystkim Robert Putnam, który spopularyzował termin w takich swoich pracach jak "Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech" (wydanie polskie 1995, wydanie angielskie „Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy", 1993 ) czy też "Bowling Alone. America's Declining Social Capital" (1995). W pierwszej z omawianych prac poświęconej tradycjom społeczeństwa obywatelskiego we Włoszech Putnam podaje następująca pośrednią definicję:

Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania: > Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło [...] Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania [...] We wspólnocie rolników [...], w której rolnikowi inni pomagają ułożyć w stogach siano i gdzie narzędzia są powszechnie pożyczane, kapitał społeczny pozwala każdemu z farmerów na wykonywanie swojej pracy z mniejszym nakładem kapitału fizycznego w formie narzędzi i wyposażenia<. Spontaniczna współpraca jest łatwiejsza dzięki społecznemu kapitałowi. (Putnam, "Demokracja w działaniu" 1995, s. 258).

Innymi słowy, w rozumieniu Putnama kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej. Znanym kontynuatorem tej szkoły definiowania kapitału społecznego jest Francis Fukuyama wg którego w odniesieniu do społeczeństwa, kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. Warto podkreślić, że w tym paradygmacie kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego.

Pojęcie kapitału społecznego po spopularyzowaniu go przez Putnama stało się częstym elementem studiów nad pozaekonomicznymi źródłami i uwarunkowaniami rozwoju gospodarczego. Przykładem zainteresowania się nim przez instytucje rządowe i pozarządowe są studia nad zasobami kapitału społecznego prowadzone przez Bank Światowy.

Podejście Bourdieu

W nieco odmiennym rozumieniu Pierra Bourdieu, kapitał społeczny definiowany jest jako: zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu - lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie - która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa (Bourdieu, "The Forms of Capital", 1985).

Warto zwrócić uwagę na następujące cechy specyficzne definicji Bourdieu, które odróżnia ją od sposobu definiowana kapitału społecznego przez Colemana czy Putnama:

•    Nie jest on wartością samą w sobie, a jego wartość ostateczną mierzy się sumą innych kapitałów i władzy jaką można za jego pośrednictwem zmobilizować.

•    Zdefiniowany jest z punktu widzenia jednostki a nie całej społeczności, tak jak u Putnama. Dla Putnama zasadniczo wszyscy członkowie społeczności mają równy dostęp do jej kapitału społecznego, którego zasadniczym elementem jest wzajemne zaufanie.

•    Nie jest on jednoznacznie pozytywnym zasobem z punktu widzenia szerszej społeczności ponieważ posiadające go jednostki mogą go wykorzystywać w różny, nie zawsze zgodny z interesami zbiorowymi czy też interesami innych jednostek sposób.

•    Przy jego pomocy opisywać można istnienie nierówności społecznych, w szczególności