Obraz9 (17)

„KARMAZYNOWY POEMAT” XLIII

(Or-Ota)i Muzyka jest tu - jak i tam - środkiem wypowiedzi treści pozamuzycznych. Przeplatają się w niej motywy sielanko-wo-miłosne z historyczno-politycznymi. Dramatyzm sytuacji polega na sprzeczności między Mochnackim i salą: każde odejście od reminiscencji patriotyczno-niepodleglościowych pianista odczuwa jako zdradę swych ideałów, ale też każde do nich nawiązanie - to utrata kontaktu ze sluchaczamilTNieoczekiwany gest wirtuoza w finale poematu, jak katastrdfmw strukturze utworu dramatycznego, przecina tę linię sprzeczności, On to dopiero uświadamia mieszczańskiej., publiczności główny temat muzyki: jest nim rewolucja. } Zą^.. najwyższą wartość uznaje poeta w Mochnackim wierność romantycznej tradycji walk narodowych o wolność.^Nie jest to już, jak w Duchu na seansie, odrzucenie romantycznego mitu; przeciwnie, to jego apoteoza.: Ostatnim utworem w Karmazynowym poemacie (w jego pierwszym wydaniu) jest Piłsudski, wokół którego narosło sporo rozbieżności (a także ńJeJTófoźumień) interpretacyjnych. Nie rozstrzygniemy ich tu definitywnie. Wiersz jest niemal w całości próbą syntezy uczuć, nastrojów i postaw społeczeństwa polskiego w przededniu odzyskania i u progu niepodległości. Równoważy ją jedyny, ostatni wers: symboliczna postać „męża opatrznościowego” ojczyzny, Józefa Piłsudskiego} Kolejne obrazy utworu przywołują różne elementy tej narodowej mozaiki: kas-sandryczny gest „Czarnej Rachel” w czerwonym szalu - oczywiste nawiązanie do Wesela Wyspiańskiego; tradycje walk spiskowych; Polskę roztańczoną, niefrasobliwą, niepomną na sytuację historyczną - której bal przechodzi w taniec upiorów; falc burzy rewolucyjnej, ogarniającej ulice miasta; wreszcie wspaniałe widowisko budzącej powszechny entuzjazm parady wojskowej -z którym mistrzowsko skontrastowany zostaje wers ostatni, gdzie milczenie i zgrzebna szarość tytułowej postaci wyrastają do symbolu wielkości i sławy. Niejednoznaczność obrazów wiersza, niejasność jego motywów, nawet niepewność co do tego, czy nie należy go odczytywać jako projekcji myśli i uczuć Piłsudskiego - dają migotliwą grę znaczeń, pozwalającą na różne rozumienia utworu.

Piłsudski zamyka cykl nie tylko kompozycyjnie; zamyka go również problemowo. Trzy ostatnie utwory Karmazynowego poematu to nawiązanie do tradycji walk zbrojnych o niepodległość, ostatni - apoteoza Piłsudskiego - to nadto wyraz ufności i nadziei na przyszłe losy ojczyzny. Sądzić by można - i nie brakło takich odczytań wśród współczesnych - że tomik jest.poetycką artykulacją ideologii Józefa Piłsudskiego, poglądów obozu niepodległościowego. Ale poezja tego środowiska, wypowiadając marzenia o Polsce wyzwolonej, w tym uogólnieniu miała znaczenie szersze, niż tylko wypowiedź ideologii określonego kierunku politycznego - była wyrazem tęsknot narodowych wspólnych całemu społeczeństwu, uzyskiwała walor apoteozy walki o wolność. Tak jest i w Karmazynowym poemacie.

Objęcie tytułowym mianem „poematu” siedmiu różnych utworów integruje je w ąuasi-gatunkową całość. Jest jak gdyby propozycją odczytania zawartości książki jako siedmiu rozdziałów jednego dzieła. O czym ono w istocie mówi? Świadczy o tym pierwszy człon-tytuł u.

Od juweniliów począwszy aż po ostatnie utwory Lechoń urzeczony był wizją Polski szlacheckiej - była ona dla niego synonimem dawnej świetności i mocy Rzeczypospolitej. Warto może przypomnieć, że we wspomnieniu pośmiertnym o Henryku Sienkiewiczu, w roku 1916, poeta pisał o nim: „nikt tak jasno i tak wyraźnie nie pysznił się na świat cały jedwabiem żupana, karabeli złotem, czaplich piór srebrzystością, diablim odrzucaniem w tył wylotów, nikt przed nim i nikt pojnim nie uczynił Polski tym, czym być dla nas powinna - dumą”⁴j. .Tesienią zaś

¹¹ Jan Lechoń, Henryk Sienkiewicz umarł, «Pro arte et studio» nr 4 (październik-listopad), s. 8.