Obraz9

102 XI. Naród i państwo

dziły się państwa narodowe: Grecja, Bułgaria, Serbia, Czarnogóra, Albania, Rumunia, Czechy. Słowacja, Węgry, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Ukraina, Białoruś, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan. Podobne tendencje na obszarze byłego ZSRR obserwuje się też w Azji. W wyniku rozpadu federacji jugosłowiańskiej powstały, poza Słowenią, jeszcze cztery inne państwa bałkańskie. Na zachodzie Europy w wyniku postępującej separacji od Wielkiej Brytanii (1921-1937) odrodziło się niepodległe państwo Eire (Irlandia; republika od 1949 roku), a w rezultacie stopniowego oddzielania od Królestwa Danii (1874-1918) ukształtowało się najpierw Królestwo, a później (1944) Republika Islandii.

138.    Spójrzmy teraz na inny obszar - północnoamerykański. Mamy tu do czynienia, w pewnym sensie, z procesami przeciwnymi. Najpierw pojawiło się państwo, a potem w jego ramach począł się tworzyć współczesny naród. Kiedy powstawały Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (1776-1787), naród amerykański dopiero się kształtował. Proces ten trwał przez kolejne dziesięciolecia i trwa, jak się zdaje, nadal. Przez pewien czas dominowało przekonanie, że USA będą tyglem (melting pot), w którym z ludności miejscowej i napływowej o bardzo rozmaitym pochodzeniu, przy dominującej roli kultury anglosaskiej, wytworzy się jednolity naród amerykański. Dziś widać, że proces tworzenia jednolitego narodu jest daleki od zakończenia. Utrzymują się w tym społeczeństwie, a nawet okresowo zaostrzają, podziały etniczne i kulturowe. Grupy etniczne - irlandzka, hiszpańskojęzyczne, azjatyckie, słowiańskie, żydowska, murzyńska itp. - zachowują nadal, w ramach amerykańskiej wspólnoty państwowej i narodowej, znaczny stopień odrębności.

139.    Podobnie wyglądała sytuacja w Ameryce Łacińskiej. Gdy tamtejsze społeczności wyzwalały się spod obcego panowania, głównie hiszpańskiego (lata dwudzieste i trzydzieste XIX wieku), nie istniały jeszcze w pełni ukształtowane narody, na przykład Argentyńczycy, Chilijczycy, Urugwajczycy. Podstawą tożsamości tych narodów jest kultura iberyjska. Ważną, a na obszarze andyjskim czy w Meksyku bardzo istotną przymieszką do

M.ti.M li twego tygla jest także krew i kultura indiańska (na Kara-tlni. h afroamerykańska). Państwa latynoamerykańskie nie są i lu ii. wyłącznym dziełem kolonistów hiszpańskich (portugal-1 M li) i ich tubylczych sąsiadów. W ich umacnianiu uczestniczyli i il i imigranci z wielu nieiberyjskich krajów Europy. Ten sche-unii kształtowania się narodu na bazie dominującej kultury, i n'1/nych wątków etnicznych, lecz w ramach nowo utworzonego !•. ni siwa narodowego - powtarza się też, w rozmaitych warian-i.u h, w wielu krajach kolonizacji europejskiej: w Kanadzie, Au-•.li.dii, Nowej Zelandii, Afryce Południowej.

140.    Na kontynencie afrykańskim trwać będą również pro-iesy narodowotwórcze. Warto zauważyć, że dzisiejsze granice |i;iństw afrykańskich są granicami dawnych kolonii. Tak wykroiły |i mocarstwa w XIX i w początku XX wieku, dzieląc między siebie kontynent (por. decyzje konferencji berlińskiej z 1885 roku). Nic zważały one na to, jak przebiegają tu linie podziałów plemiennych, kulturowych, językowych, religijnych. Zdarzało się zatem nagminnie, że jeden lud zamieszkiwał w kilku koloniach, a w jednej kolonii znajdowało się kilka, nieraz całkiem obcych sobie ludów. Kiedy w latach sześćdziesiątych społeczeństwa afrykańskie odzyskiwały niepodległość i poczęły tworzyć własne państwa, nie zawsze mogły się odwołać do przedkolonialnej tradycji państwowości. Nie wracały zatem z reguły do dawnych form ustrojowych i do dawnych granic, choć w swoich nazwach zawierały niekiedy wspomnienia o przedkolonialnych tworach państwowych (stąd nazwy: Lesoto, Benin, Ghana). Żeby nie doprowadzać do wojen, zachowały one granice byłych kolonii. I w tych granicach podejmują obecnie próby stworzenia narodów ze wspólnot plemiennych i rodowych.

141.    W Azji sytuacja kształtuje się rozmaicie. Istnieją tam państwa od wielu setek, a nawet tysięcy lat jednorodne narodowo (np. Japonia), o pradawnej kulturze, której trwanie zdumiewa swoją długowiecznością (Chiny, Japonia). Istnieją także państwa, które w obecnej postaci terytorialnej pojawiły się stosunkowo niedawno, lecz których wieloetniczna kultura jest równie starożytna (np. Indie).