obraz0 (54)

^e A. Lalandc, Yocabulaire critiąue et techniąuc cle la philosophie, 1948, hasło „symbole, sens” nr 2.

⁷    Zob. C. G. Jung, Psychologische Ty pen, 1920, s. 642. Zob. Fr. Creuzer, Symbolik miel Mythologic Jer alt en Vbiker, 1810-1812, t. 1, s. 70: „Różnica miedzy wyobrażeniem symbolicznym a wyobrażeniem alegorycznym polega na fakcie, że to ostatnie oddaje jedynie pojęcie ogólne albo ideę, która jest różna od niego samego podczas gdy to pierwsze jest samą ideą oddaną w sposób zmysłowy, ideą wcieloną”.

⁸    P. Godet, Sujet et symbole clans les ans piastiques, w: Sigrte et symbole, s. 125: „Figura alegoryczna ma swe znaczenie poza sobą, w pojęciowym programie, który ma ilustrować”.

⁹    Chrześcijańska liturgia prawosławna w ozdobach ikonostasu lub w sakramencie Eucharystii niewątpliwie pokazuje, że obraz symboliczny (ikona) jest jednocześnie anamnezą, której typem jest sakrament Komunii, i epiklezą, której typem jest Zesłanie Ducha Świętego.

¹⁰    Trzeba odnotować, iż filozofowie używają pojęć znak i symbol w znaczeniu przeciwnym niż teologowie i językoznawcy. Dla nich to właśnie znak jest czymś pełnym, a nawet naturalnym, zaś symbol jest konwencjonalny. Zob. B. Morel, Le signe sacre, Paris 1959, s. 37; J. L. Leuba, Signe et symbole en t/teologie, w: Signe et symbole, jw,; P. Guiraud, La Semantiąue, s. 13.

¹¹    Nadając greckiemu przedrostkowi para najsilniejsze znaczenie: „który nie sięga”. Zob. J. L. Leuba, op. cit., s. 160: „Parabole (przypowieści — przyp. tłum.) ewangeliczne są uderzającymi przykładami tego stosunku, zarazem istotnego i nieadekwatnego”.

¹²    Zob. P. Godet, op. cit., s. 120: „Symbol jest postacią, która ma ważność, ściśle mówiąc, nie dla siebie samej, bo wtedy nie byłby symbolem niczego, ale przez siebie samą”.

¹³    Epiphaneia (greckiej: „pojawienie się”. Zob. FI. Corbin, L^yimagi-nation creatrice clans le soufisme cPibn Arabi, Paris 1959: „Symbol ... jest szyfrem tajemnicy”, albo P. Godet, op. cit., s. 128: „Coś nieskończonego w czymś skończonym: oto niewątpliwie najlepszy sposób scharakteryzowania tej osobliwej istoty, jaką w sztuce jest symbol”.

¹¹ P. Ricoeur, Finltude et culpabilite, jw. t. 2, La symboliąue du mat s. 18.

¹⁵    Na temat etymologii słowa sambolon, zob. R. Alleau, De la naturę des symbołes, Paris 1958, s. 14 i 19. Po grecku (sumbolon), tak jak po hcbrajsku (mashal) lub po niemiecku (Sinnbild), wyraz, który znaczy symbol, implikuje zawsze scalenie dwóch połów: znaku i tego, co oznaczone.

¹⁶    Zob. P. Godet, op. cit., s. 121: „Symbol, którego właściwością jest przejawianie znaczenia, którego jest nosicielem, może mieć wiele znaczeń”.

¹⁷    Ernst Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, Warszawa 1971, Czytelnik, tłum. Anna Staniewska, s. 121.

Zobaczymy dalej, iż ta metoda „zbieżności” jest metodą hermeneutyki par exce!lence.

¹⁹    Zob. Claude Levi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, PIW, tłum. Krzysztof Pomian, rozdz. XI, Struktura mitów s. 285. Autor pokazuje, że pod pozorną „diachronią” opowiadania znacząca jest właśnie „synchronia” sekwencji — to znaczy redundancja. Zob. Cr. Durand, Les structures antropologiques de Vimaginaire, Paris 1982, s. 397 i nast.

²⁰    Ewangelia św. Mateusza, XIII, 3, 24-31, 31-33, 41-44, 45-46, 47-51.

²¹    H. Corbin, (op. cit., s. 13) silnie podkreślał tę moc powtarzania ustanawiającego przedmiot symboliczny, którą porównywał do „wykonania” utworu muzycznego: „Symbol nie jest nigdy wyjaśniony raz na zawsze, ale ciągle ma być od nowa rozszyfrowywany, tak samo jak partytura muzyczna nie jest nigdy rozszyfrowana raz na zawsze, lec2 domaga się ciągle nowych wykonań”.

²²    P. Godet, op. cit., s. 106.

²³    Zob. E. Souriau, Uombre de Dieu, Paris 1955, s. 167, a również s. 133-144, 152-153, 280-282. Zob. to, co H. Focillon nazywał aurą, która przeobraża dzieło (La vie des formes, Paris 1934). Zob. także H. Corbin, op. cit., s. 215, przypis 10, oraz P. Godet, op. cit., s. 127.

²⁴    Ikona została określona jak anamneza przez VII Sobór Ekumeniczny (Nicea, 784 r.).

i