Obraz07 (10)

• Przemiany społeczno-ekonomiczne w XV i XVI w.

to właśnie nurtu moralistycznej literatury. [...] W łacińskiej elegii zaś deklaruje poeta, że chce zostać akurat kupcem i ratajem.

I jakby dla podkreślenia tej przekory zamyka elegię apel do patrona kupców, Merkurego-Hermesa. ”¹¹ Akcent autopolemiczny, tak wyraźnie adresowany do własnego Satyra albo Dzikiego męża i wyrażonych w nim poglądów i ocen, świadczy najpierw o coraz częściej dostrzeganej i analizowanej przekorze Jana z Czarnolasu, która powoduje, że „poezja Kochan nowskiego wcale nie jest tak jednoznaczna, jakby się to niewprawnemu oku mogło wydawać, że przeciwnie,, prostota jej jest wyszukana, nieraz podszyta ironią, czasem opalizująca sprzecznościami”¹². Świadczyć może także i ó zmianie postaw ideowych, na co oczywisty wpływ musiało wywrzeć odejście z dworu królewskiego ( „Żegnaj, złudny dworze”!) oraz decyzja uprawiania „łanu ojczystego”. Wreszcie o wyczuciu zasadniczych tendencji i potrzeb epoki, które poecie narodowemu nie mogły być obce, nie mógł ich ignorować ani nie dostrzegać. Zresztą sprzeczności Satyra i Elegii III 15 są w istocie pozorne. Wynikają one bowiem ądwóch różnych ról poetyckich Jana zjCzarnolasu. Kochanowski, moralistaTpatnota, wzywał do odnowy cnót rycerskich i obrony ojczyzny (przekonaniem o takiej potrzebie podyktowana jest przecież diatryba Satyra przeciw czasom współczesnym), Kochanowski, piewca ziemiańskiej „szczęśliwości”, oceniał rzeczywistość gospodarcżą swoich czasów w perspektywie — jakże humanistycznej — szczęścia, swobody, ładu i przyjemności wiejskiego bytowania.

PRZEMIANY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE W XVIXVI WIEKU

Rosnące zapotrzebowanie na produkty rolne — tak zewnętrzne (jegokonsekwenc]ą jesFwłaśnie opisywany przez Kochanowskiego i innych poetów spław zboża do Gdańska), jak i wewnętrzne — było* jedną z zasadniczych przyczyn rozwoju i okrzepnięcia folwarku.- pańszczyźnianego. _L Jednakże sam wzipst zapoirzebó-wania na polskie zboże nie odegrałby tak zasadniczej roli ani nie zachęcałby też zapewne do rozwijania produkcji towarowej na wsi, gdyby nie inne związane z nim zjawisko, zjawisko tzw. re-wolucji-cen. W XVI stuleciu wzrosły one w całej Europie cztero-, pięciokrotnie, i to nie tylko liczone w nominalnym pieniądzu, ale również według jego zawartości kruszcowej.

11    W. Weintraub, Polski i łaciński Kochanowski, w tomie: Rzecz czarnoleska, Kraków 1977, S. 233.

12    Tamie, s. 235.

13