Obrazb5 (2)

PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIĘ

z bezwarunkowego bodźca (nazywanego również UCS; UC to z angielskiego słowa unconditioned—•bezwarunkowy, S to stimulus — bodziec) i bezwarunkowej reakcji (zwanej również UCR; R to response — reakcja). Pawłów po wielokrotnym dostarczaniu neutralnego bodźca (NS) i zaraz potem bodźca bezwarunkowego mógł wywołać wydzielanie śliny tylko poprzez sygnał dzwonka. Początkowo neutralny bodziec wyraźnie uzyskał funkcję bodźca warunkowego (nazywanego też CS, C z angielskiego slowsL Ćonditioned — warunkowy).

Reakcja, wywołana przez dostarczenie bodźca Warunkowego nazywana jest reakcją warunkową (CR). Opisane zależności zostały obrazowo przedstawione na rycinie 3.1.

Należy stwierdzić, że poprzez warunkowanie klasyczne nie uczymy się żadnej nowej reakcji, ślinienie się jest przecież już częścią składową odruchu. Powstaje jedynie nowe połączenie bodziec — reakcja (CS — CR). Pawłów w trakcie dalszych badań stwierdził, że do wywołania reakcji warunkowej nie zawsze potrzebny jest ten sam bodziec — ślinienie może powstawać na skutek bodźca, który przypomina sygnał dzwonka. Pies reagował wydzielaniem śliny również na dźwięk gongu lub fletu. W ten sposób zachodzi proces uogólnienia, w którym organizm reaguje tak samo na bodziec przypominający bodziec warunkowy. Proces, który przeciwdziała uogólnieniu, określa się mianem dyskryminacji (różnicowania). Dzięki niemu organizm uczy się reagować tylko na specyficzne bodźce i odróżniać je od bodźców podobnych. Psy Pawłowa mogły więc nauczyć się reagować wydzielaniem śliny tylko na dzwonek, ale nie na inne bodźce akustyczne.

ajpradwyuczarim
Bodziec	Reakcje
W*niwuHacłi(U$) —	.. .. ► Reakcja wydzielania śliny (UR)
Swat dzwonka (NS) —	► Brak reakcji wydzielania śliny
typofyucariu
	____+ Reakcja wydzielania śliny (CR)
Znaktfzworka (CS) *"	\|pE i
	—wauwj.wau ¹ -‘

Rycina 3.1

nenie warunkowania klasycznego

W trakcie swoich badań Pawłów dokonał kolejnego ważnego odkrycia. Ustalił, że reakcje warunkowe ulegają osłabieniu (powstaje mniej śliny), kiedy zwierzę wielokrotnie przekonywało się, że po bodźcu warunkowym nie pojawia się pokarm (UCS). Wielokrotny brak UCS widocznie osłabia związek między bodźcem a reakcją, który wygasza się (extinction).

3.1.1.2

Wytwarzanie reakcji emocjonalnych

Zanim dowiedziono, że za pośrednictwem warunkowania klasycznego można wytworzyć u człowieka reakcje emocjonalne, kojarzona z nazwiskiem Pawłowa forma uczenia się nie spotkała się ze znaczącym zainteresowaniem ze strony przedstawicieli psychologii kształcenia. Wyjaśnieniu kwestii, czy emocje również mogą stać się reakcjami warunkowymi, poświęcony był pierwszy tego typu klasyczny już dziś eksperyment Johna Watsona i Rosalie Rayner (1920), uznawany przez niektórych za etycznie i metodologicznie wątpliwy.

Na uczestnika eksperymentu Watson i Rayner wybrali jedenastomiesięcz-ne dziecko imieniem Albert. Na początku eksperymentu chłopiec odruchowo ujawnił reakcję lękową (UCR) przy rozlegających się niespodziewanie głośnych hałasach (UCS). Na białego szczura zareagował on wedle odczucia obserwatorów raczej z ciekawością i zainteresowaniem. Zwierzę nie wywoływało lęku. Twórcy eksperymentu zdefiniowali więc szczura jako bodziec neutralny.

Porządek eksperymentu przewidywał, że za każdym razem, kiedy Albert będzie wyciągał rękę w kierunku szczura, rozlegnie się głośny hałas. Dziecko zgodnie z oczekiwaniami reagowało przerażeniem i odwracało twarz, a po wielu kolejnych pojawieniach się hałasu (USC) i zwierzęcia (NS) zaczęło reagować lękiem, kiedy tylko szczura zobaczyło (CS). Widocznie uzyskał on funkcję bodźca warunkowego. Trzeba tu jeszcze dodać, że Albert odtąd okazywał lęk również na widok innego owłosionego zwierzęcia lub brody, a więc na widok bodźców przypominających bodziec oryginalny.

Okazało się, że Watson i Rayner przeprowadzili swój eksperyment w sposób bardzo niedbały. Ich wyniki zawierają liczne niedorzeczności i należy przyjąć, że to raczej przypadek pozwolił autorom dojść do powyższych rezultatów (Harris, 1979; Samuelson, 1980). Jednakże dzisiaj powszechnie akceptuje się przekonanie, że warunkowanie reakcji emocjonalnych jest możliwe. Wiele ludzkich reakcji lękowych powstało prawdopodobnie w wyniku oddziaływania procesu NS — UCS — UCR, przede wszystkim w okresie wczesnego dzie-