Obraz (1566)

260 Istota, cci i zakres analizy kosztów

jest różnicą między różnymi poziomami danej kategorii kosztów, jednakże wielkość kosztów będąca bazą podlega skorygowaniu o tempo zmian zjawiska podstawowego (np. rozmiarów produkcji), od którego zależy wysokość tych kosztów⁴.

Zależność między zjawiskiem podstawowym a kosztami może być proporcjonalna, degresywna lub progresywna. Oznacza to, że współczynnik zależności między tempem zmian zjawiska podstawowego a kosztami może wynosić 1, poniżej I (np. 0,7 — przy zależności kosztów wydziałowych od rozmiarów produkcji) lub powyżej 1 (np. 1,2 — przy zależności kosztów płac bezpośrednich od wzrostu wydajności powyżej ustalonej normy).

Współczynnik zależności w wysokości 1 dotyczy kosztów bezpośrednich; w przypadku innych kategorii kosztów zależność ta jest ustalana poprzez kilkuletnie porównania procentowych zmian kosztów i procentowych zmian zjawiska podstawowego.

Przykład 8.1

W kolejnych latach przyrosty kosztów wydziałowych wynoszą: 35%, 28%, 30%, 25%, a przyrosty sprzedaży odpowiednio: 44%, 37%, 36%, 31%.

Wskaźniki zależności są następujące:

35:44 = 0,795;    28:37 = 0,757;    30:36 = 0,833;    25:31= 0,806.

Przeciętny wskaźnik zależności między kosztami wydziałowymi a wielkością sprzedaży wynosi 0,8.

Wstępna ocena kosztów pozwala jedynie na stwierdzenie odchylenia między badanymi wskaźnikami i stanowi punkt wyjścia w poszukiwaniu przyczyn ustalonej różnicy.

8.2. Analiza kosztów w układzie rodzajowym i funkcjonalno-przedmiotowym

Ogół kosztów składa się z różnorodnych pozycji analitycznych, które różnią się między sobą wieloma cechami. Uwzględniając te cechy, całość kosztów można klasyfikować jako:

•    proste i złożone (podział ze względu na strukturę i treść ekonomiczną);

•    bezpośrednie i pośrednie (rozróżnienie ze względu na powiązanie kosztów z efektami);

•    stałe i zmienne (podział ze względu na zmienność kosztów).

Koszty proste to prezentowane w rachunku zysków i strat — wersja porównawcza — koszty rodzajowe, które zawierają pierwotne, jednorodne składniki kosztów.

¹ Przykładowo — dta kosztów wynagrodzeń jako zjawisko podstawowe (wyznaczające wielkość tych kosztów) można przyjąć stan zatrudnienia, czas pracy, wydajność.

Z punktu wid/cniu danego przedsiębiorstwa stanowią one proste elementy procesu pracy i nic podlegają dalszemu podziałowi; można w nich wyodrębnić jedynie pozycje analityczne. Koszty złożone zaś dadzą się rozdzielić na elementy prostsze.

Grupowanie kosztów według rodzaju czynników zużytych w okresie sprawozdawczym dotyczy kosztów jednorodnej działalności operacyjnej (zazwyczaj działalności usługowej lub wytwarzania nieskomplikowanych produktów). Przykładowo: użytkowanie i zużywanie środków trwałych jest ujęte w kosztach amortyzacji, zużycie materiałów — w kosztach materiałowych, zużycie pracy ludzkiej — w kosztach wynagrodzeń i w kosztach świadczeń na rzecz pracowników.

Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (produkcyjną, usługową, handlową) można podzielić na:

•    koszty bezpośrednie, których wysokość dla określonej jednostki kalkulacyjnej można ustalić na podstawie dokumentów źródłowych bez wykonywania jakichkolwiek rozliczeń;

•    koszty pośrednie, których odniesienie na poszczególne jednostki kalkulacyjne jest możliwe tylko za pomocą odpowiednich metod kalkulacji.

Koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych wyrobów gotowych, produktów w toku i półproduktów, wraz z przypadającą na okres ich wytwarzania uzasadnioną częścią kosztów pośrednich produkcji, stanowią koszt wytworzenia.

Podział kosztów ze względu na ich zmienność umożliwia wyodrębnienie:

•    kosztów stałych, które są niezależne od skali produkcji; są one związane z samym faktem istnienia przedsiębiorstwa;

•    kosztów zmiennych, ulegających zmianie w zależności od rozmiarów produkcji; wyróżnia się koszty zmienne proporcjonalne (zmieniają się w takim samym stopniu jak rozmiary produkcji), koszty zmienne progresywne (zmieniają się szybciej od tempa zmian produkcji), koszty zmienne degresywne (zmieniają się wolniej od tempa zmian produkcji).

Układ rodzajowy kosztów, dostarczając informacji o wysokości kosztów związanych z zużyciem pracy ludzkiej i pracy uprzedmiotowionej, nie określa miejsca powstania tych kosztów ani celu ich poniesienia. W związku z tym analiza kosztów w układzie rodzajowym ma charakter badania wstępnego. Jej zadaniem jest ustalenie wzajemnych proporcji między kosztami różnego rodzaju oraz stwierdzenie zmian w tym zakresie w stosunku do danych postulowanych lub danych z okresów poprzednich. Pozwala to na uzyskanie informacji o poziomie wyposażenia technicy, nego i jego zmianach, o zakresie powiązań kooperacyjnych, o stopniu pracochłonno ści, materiałochłonności i energochłonności produkcji.

Struktura rodzajowa kosztów kształtuje się odmiennie w różnych branżach, tym samym istotne zmiany w tej strukturze mogą świadczyć o zmianach technicznych, technologicznych, a nawet zmianie profilu produkcyjnego. Zachodzący w przedsię biorstwie proces mechanizacji i automatyzacji produkcji powoduje wzrost kosztów amortyzacji, energii i remontów oraz spadek kosztów związanych z pracą ludzką