89220 Obraz (1565)

25 K Istota, od i zakres analizy kur./iow

W analizie kosztów wykorzystuje się rachunek zysków i strat oraz informację dodatkową^{1 2 3 4 5}. Dane z informacji dodatkowej są wykorzystywane w tej analizie wówczas, gdy poszukuje się przyczyn zmian kosztów w odniesieniu do roku ubiegłego, w interpretacji odchyleń i w ocenie kosztów rodzajowych (gdy rachunek zysków i strat jest oparty na układzie kalkulacyjnym).

Rachunek zysków i strat zawiera informacje o przychodach i zyskach oraz kosztach i stratach, umożliwiające ustalenie wyniku finansowego. Stosowane w praktyce dwa warianty rachunku zysków⁶ i strat: wariant porównawczy i wariant kalkulacyjny różnią się sposobem ujęcia kosztów działalności podstawowej; w ukła dzie porównawczym są to koszty rodzajowe, w układzie kalkulacyjnym koszty bezpośrednie i pośrednie.

Sposób ujęcia informacji o kosztach przedsiębiorstwa w rachunku zysków i strat przesądza o możliwościach ich analizy. Analiza kosztów na podstawie rachunku zysków i strat dotyczy badania struktury kosztów oraz obliczenia wskaźnika poziomu kosztów i wskaźnika rentowności nakładów.

Badanie struktury kosztów udziela odpowiedzi na pytanie: „Jaki jest udział poszczególnych składników kosztów w koszcie przedsiębiorstwa?”.

Obliczenie wskaźnika poziomu kosztów' odpowiada na pytanie: „Jaki jest udział kosztów w⁶ przychodach ze sprzedaży?”.

Obliczenie wskaźnika rentowności nakładów' umożliwia odpowiedź na pytanie: „Jaki procent zysku uzyskujemy z poniesionych kosztów?”.

Sprawozdawczość GUS-owska w zakresie finansowej działalności przedsiębiorstw przyjęła postać formularza F-02. Obowiązek wypełniania i przekazywania tego sprawozdania dotyczy jednostek gospodarczych mających osobowość prawną; dane w nim zawarte zapewniają jednolitą informację o kosztach przedsiębiorstwa. Analiza kosztów oparta na F-02 może dotyczyć badania struktury kosztów oraz obliczenia wskaźnika poziomu kosztów i rentowności nakładów.

GUS-owska sprawozdawczość finansowa podmiotów mających osobowość prawną obejmuje także „Sprawozdanie o przychodach, kosztach i wyniku finansowym” (za okres od początku roku do końca danego miesiąca) — według wzoru F-01.

Sprawozdanie F-01 i Sprawozdanie F-02 są sporządzane w ograniczonym zakresie również przez jednostki nie mające osobowości prawnej oraz prowadzące ewidencję na podstawie księgi przychodów i rozchodów, w przypadku gdy podlegają temu obowiązkowi ze względu na wielkość zatrudnienia.

Informacje o kos/luch są także zawarte w innych sprawozdaniach GlJS-ow skich\

Analiza kosztów jako proces badawczy obejmuje dwa etapy:

•    etap pierwszy to pomiar wybranej kategorii kosztów oraz ich wstępna ocena;

•    etap drugi to badanie przyczynowe.

Wstępna ocena polega na dokonaniu porównań danej kategorii kosztów w czasie, w przestrzeni lub w stosunku do wielkości postulowanych.

Porównania kosztów w' czasie określają kierunek zmian w przedsiębiorstwie. Sprowadzają się do oceny zmian kosztów badanego okresu w odniesieniu do kosztów / jednego lub kilku okresów poprzednich. Dokonując porównań w czasie, określa się wzrost lub spadek kosztów w wielkości absolutnej (kwotowej — obliczając odchylenia) oraz w postaci wskaźników dynamiki.

Porównania kosztów w przestrzeni mogą być prowadzone wewnątrz przedsię biorstwa, w obrębie jednostek zależnych i stowarzyszonych oraz między różnymi podmiotami gospodarczymi tej samej branży. Wymagają one zachowania porównywalności danych, co jest szczególnie istotne, gdy porównuje się koszty w ujęciu kwotowym.

W porównaniach w przestrzeni ocenie najczęściej są poddawane wielkości kosztowe w ujęciu relatywnym (kwalitatywnym). Oznacza to, że porównuje się branżowo np. koszt jednostkowy, strukturę i dynamikę kosztów, poziom kosztów, rentowność nakładów. Badanie to ma charakter informacyjny — jego celem jest rozpoznanie konkurencji i ustalenie pozycji przedsiębiorstwa na rynku, sporządzenie rankingu jednostek gospodarczych wchodzących w skład grupy kapitałowej, a także ocena poszczególnych wydziałów firmy. Ze względu na możliwość porównali międzynarodowych nabierają one coraz większego znaczenia.

Porównywalność kosztów w przestrzeni mogą utrudniać różnice w ewidencji i rozliczaniu kosztów, odmienne zasady kalkulacji i rozliczania kosztów w czasie, uproszczenia w rachunku kosztów i różnice w wycenie.

Porównania kosztów' z danymi postulowanymi odnoszą się do porównań kosztów okresu sprawozdawczego z wielkościami ujętymi np. w planie, kalkulacji wstępnej albo założeniach projektowych. Porównania te są ważne dla porównań z kosztorysem, gdyż przekroczenie kosztów' może spowodować spadek rentowności lub nawet deficytowość przedsięwzięcia.

Istotą wszystkich porównań jest obliczenie odchylenia jako różnicy między różnymi poziomami wybranej kategorii kosztów.

Wstępna ocena kosztów, oprócz obliczenia odchylenia w kwocie absolutnej, może także obejmować obliczenie odchylenia względnego. Odchylenie względne ⁷

1

Informacja dodatkowa, zgodnie z ustawą o rachunkowości, powinna obejmować następujące dane

2

o kosztach:

3

•    omówienie stosowanych metod wyceny (np. amortyzacji), w jakich ustawa pozostawia jednostce

4

prawo wyboru, oraz przedstawienie przyczyn zmian kosztów w stosunku do okresu poprzedniego;

5

•    rozszerzenie informacji o kosztach rodzajowych (w przypadku układu kalkulacyjnego);

6

•    informacje o kosztach: wytworzenia inwestycji rozpoczętych, środków trwałych i rozwoju na własne potrzeby.

7

Są to: Sprawozdanie SP-1 — Roczna ankieta przedsiębiorstwa; obejmuje oprócz podstawowych danych o przedsiębiorstwie także bilans oraz rachunek zysków i strat (a także inne informacje); Sprawozdanie SP-3 — Sprawozdanie z działalności gospodarczej osób fizycznych i spółek cywilnych, zawiera (oprócz informacji o pracujących i wynagrodzeniach, wartości majątku, podatkach) informacje o przychodach i kosztach.