Obraz (487)

*■** Po drugie: wszystkie, wyrażenia mogące zajmować pozycją Y i Zjmuszą być elementam^ićlaś niezamkniętych.' Klasa niezamknięta jest to zbiór elementów, któremu można przypisać charakterystykę ogólną. Klasę zamkniętą natomiast można scharakteryzować tylko przez wyliczenie jej elementów. Np. elementy Yi-Yą z kontekstów 1-4 należą do klasy niezamkniętej, a mianowicie klasy imion; elementy Z1-Z3 należą do klasy niezamkniętej - nazw płynów.    ₀

Po trzecie: żadna z części A nie spełnia warunków nałożonych powyżej na A.

Wiele ciągów elementów diakrytycznych, mających wymienione właściwości 1-3, wyznacza miejsca walencyjne, które w dowolnych kontekstach muszą być wypełniane przez ściśle określone formy gramatyczne innych jednostek leksykalnych, reprezentujących określone klasy semantyczne. Miejsca te wraz z ich charakterystyką gramatyczną należy uznać za immanentną część jednostki leksykalnej. A zatem jednostki leksykalne mogą różnić się między sobą nie tylko ze względu na taki, a nie inny układ elementów fonologicznych lub grafemicznych, ale także ze względu na liczbę otwieranych miejsc oraz ich charakterystykę gramatyczną.

.....Wyboru sposobu zapisu miejsc walencyjnych dokonujemy arbitralnie. Nie

wszystkie jednak zapisy dostarczają tej samej ilości informacji o wymaganiach walencyjnych charakterystycznych dla danej jednostki. Por. np. zapisy jednostki, której składnikiem jest^ciągpije występujący w kontekstach 1-3: _ pije _ ; x pije y; x_n0m pije yacc;(ktoś pije coś(acc)j Ostatni zapis jest najbogatszy informacyjnie i z tego względu będzie im preferowany w dalszych częściach tego opracowania. Jeżeli natomiast dana jednostka otwiera miejsce (miejsca) dla zdań, to fakt ten będzie rejestrowany przy użyciu symboli p, q, r; np. p i ą jest zapisem jednostki występującej w zdaniu

(4)    Jan wyjechał i Maria jest smutna.,

natomiast ciąg ktoś (coś) i ktoś (coś) jest zapisem jednostki występującej w zdaniu

(5)    Jan i Maria wyjadą do Anglii.

Podane niżej zadania 4—6 mają na celu wyrobienie umiejętności rozstrzygania, jaki ciąg elementów diakrytycznych stanowi jednostkę leksykalną oraz jakie są właściwości jej miejsc walencyjnych. Przykładowe zadanie „ustal postać jednostki leksykalnej pełniącej funkcję predykatu głównego w zdaniu

(6)    Jan robi Marka w konia.” rozwiązujemy w taki oto sposób.

Po pierwsze,^ stawiamy hipotezę, iż predykatem głównym lub jego częścią jest w (6) ciąg robi. Szukamy innych zdań powstałych w wyniku substyt.ucji elementów Jan, Marka, w, konia w zdaniu (6).

Por. np.    •    ,

(7)    Piotr robi Marię w balona.

(8)    Andrzej robi Krzysia w jajo.

Porównując zdania (7), (8) ze zdaniem wyjściowym (6), stwierdzamy, iż w tego typu kontekstach elementucw nic da się oddzielić od robi, to znaczy element ten nic podlega substytucji. Trzeba więc go uznać za część tej samej jednostki, której składnikiem jest robi. Nie mamy ponadto żadnych podstaw do tego, by

izić, iż robi w w zdaniu (6) i robi w w zdaniach (7), (8) mają różne znacze-. A zatem element robi w jest w zdaniach (6)—(8) rozłączny z ich pozo-tymi składnikami. Element ten uznajemy za predykat główny tych zdań.

Po drugie: dokonywaliśmy powyżej substytucji elementów w trzech po-ycjach. Schematycznie możemy pozycje te zaznaczyć następująco: 1 robi 2 w 3. izycję 1 w zdaniach (6)-(8) zajmowały odpowiednio Jan, Piotr, Andrzej, i zycję 2 - Marka, Marię, Krzysia, pozycję 3 - konia, balona, jajo. Innymi cmentarni mogącymi stać w pozycji 1 są np. Renata, Krystyna, Jerzy^Antoni. wierdzamy zatem, iż pozycję 1 może zajmować dowolny element należący do k isy imion, a więc do klasy niezamkniętej. Tę samą cechę ma pozycja 2. Dla ;mentów konia, balona, jajo, występujących w pozycji 3 (a także dla innych " unentów, które mogą również stać w tej pozycji), nie da się ustalić wspólnej chy semantycznej. Klasę substytucyjną, do której te elementy należą, można ii araki eryzować tylko przez wyliczenie. Jest to więc klasa zamknięta. A zatem " -ment konia w zdaniu (6) stanowi część jednostki robi w konia.

Aby ustalić ostateczną postać jednostki leksykalnej, należy określić jej smagania walencyjne. Otóż ciąg robi w konia otwiera z lewej strony miejsce ‘ a formy nominatiwu rzeczowników osobowych, po segmencie robi natomiast -■i lejsce dla formy akuzatiwu również rzeczowników osobowych. Stwierdzamy v ęc ostatecznie, iż jednostka leksykalna pełniąca w zdaniu (6) funkcję predy-tu głównego ma postać ktoś robi kogoś w konia.

Bibliografia: Bogusławski 1976a, 1976b, 1978a, 1978b, 1987, 1988, 1989a, 1989b, Bogu-|wski, Garnysz-Kozłowska 1979, Grochowski 1982, 1986a, 1988, Lewicki 1976, 1986a, 1986b, ęwicki, Pajdzińska, Rejakowa 1987.

✓

adania

4. Ustal postać jednostek leksykalnych występujących w podanych niżej zdaniach, iórych częściami są wyróżnione ciągi. Odpowiedź uzasadnij. Zaproponuj formę zapisu dnostek, uwzględniając ich cechy gramatyczne.

j I Jan maluje pokój. {J    (

Na jego twarzy matuje się niepokój. -> hj    c-gP.^ /

Moim zdaniem Maria maluje się zbyt agresywnie.

Coś ty znowu zmalowałl - krzyknęła przerażona Maria.

Przez cały wieczór patrzył na tę szczupłą dziewczynę jak cielę na malowane wrota.

Skoro mnie wybraliście, to nie myślcie, że mam zamiar być malowanym przewodniczącym. Wyglądał jak malowany - przystojny, młody, zawsze uśmiechnięty.

I. Mój mąż całe życie chciał ze mnie uczynić lalkę malowaną - wykrzyknęła Eliza.

Ale ma kształtną głowę - pomyślał ze wzruszeniem.

Na ścianach wisiały obrazy koronowanych głów.

Być z nią - to marzenie ściętej glony - westchnął Marek.

Dreszcz wstrętu przeniknął ją od stóp do głów.

Wziął się za głowę widząc jej nieudolne próby malowania.

Ten to ma silną głowę - wybełkotał niewyraźnie Wołodia.

Wiersz ten chodził mu po głowie już od miesięcy.

Zupełnie stracił dla niej głowę - pomyślała Anna o swoim mężu.

Po tym sukcesie woda sodowa uderzyła mu do głowy.

15